Türkiye’nin yakın tarihini derinden etkileyen en önemli olaylardan biri olan 17 Ağustos 1999 Gölcük Depremi, ülkemizin deprem gerçeğiyle en acı şekilde yüzleştiği, sonrasında “Yapı Denetim Uygulama Yönetmeliği” konusundaki gerekliliğin acil biçimde tamamlanması gerektiğini gösteren önemli bir dönüm noktası olmuştu.
Yerel saatle 03.02’de, Gölcük/Kocaeli merkezli meydana gelen ve büyüklüğü Richter ölçeğine göre 7,4 Mw olarak hesaplanan Gölcük Depremi; tüm Marmara Bölgesi’nde, Ankara’dan İzmir’e kadar geniş bir alanda hissedilmişti.
Yayınlanan ilk resmi raporlara göre; 285.211 ev ve 42.902 iş yeri hasar görmüş, 17.480 can kaybı, 23.781 yaralanma ile neticelenmişti. 505 kişi sakat kaldığı Gölcük Depremi’nin, 2010 yılında yayımlanan sonraki meclis araştırması raporuna göre ise ölü sayısı 18.373, yaralı sayısı 48 bin 901 kişi olarak açıklandı.
Yaklaşık 16 Milyon insanın değişik düzeylerde etkilendiği Gölcük Depremi; gerek büyüklük gerek etkilediği alanın genişliği gerek de sebep olduğu maddi kayıplar açısından son yüzyılın en büyük depremlerinden biri olarak kayıtlara geçti.
Hadisenin Türkiye’nin en önemli sanayi bölgesi olan Marmara’da meydana gelmiş ve çok geniş bir coğrafyayı etkilemiş olması, ülkede ekonomik bakımdan da çok büyük sıkıntılara neden oldu.
Gölcük Depremi’nden Sonra Hiçbir Şey Eskisi Gibi Olmayacaktı
Türkiye’mizin aktif deprem kuşaklarından birinde yer alması, yapılardaki denetim eksikliği ve bu nedenle sık sık yüksek miktarda can ve mal kaybı yaşanması, yapı denetleme işinin daha ciddiye alınması gerektiğini en acı şekilde ortaya koymuştur.
Denetimsizlikten doğan aksaklıkları gidermek, sorumlularını cezalandırmak ve mağdur durumdakilerin kayıplarını hukuki yollarla karşılayabilmek için yeni bir yasal düzenleme yapılmış ve 2001 yılında 4708 Sayılı Kanun yürürlüğe girmiştir.
Yapı Denetim Firmaları: Yasanın belirttiği çok sayıda şartı yerine getirebilen, geniş bir teknik kadroya sahip ve bunların sonucunda; Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan bu işi yapmak üzere izin belgesi almaya hak kazanan kuruluşlardır. Tüzel kişiliğe sahiptirler ve yalnızca yapı denetim işiyle uğraşırlar.
Herkesçe bilindiği üzere; yapı inşaları idarenin onayı ve denetimi altında yürütülüyor olup, arsa sahipleri ve müteahhitler, hareketlerinde serbest değildirler. Ne var ki; yapılan binlerce inşaatın denetimi idare için dahi yürütmesi güç bir yük olup, “Yapı Denetimi Hakkında Kanun” ile birlikte devlet, bu işi özel sektörle iş birliği yaparak çözmek durumunda kalmıştır.
Arsa sahibi, idareye karşı da fenni mesulün sorumluluklarını üstlenen yapı denetim kuruluşlarının ücretini ödemekle mükelleftir.
Yapı Denetimin Amacı: 4708 Sayılı Yapı Denetim Kanunu’na göre yapı denetiminin amacı; can ve mal güvenliğini teminen; imar planına, fen, sanat ve sağlık kurallarına, standartlara uygun kaliteli yapı yapılması için proje ve yapı denetimini sağlamak ve yapı denetimine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.
Bu kanun; 3194 Sayılı İmar Kanununun 26’ncı maddesinde belirtilen kamuya ait yapı ve tesisler ile 27’nci maddesinde belirtilen ruhsata tabi olmayan yapılar hariç, belediye ve mücavir alan sınırları içinde ve dışında kalan yerlerde yapılacak yapıların denetimini kapsar şekildedir.
Yapı Denetim Kanunları
1- 4708 Sayılı Yapı Denetim Hakkında Kanun
2- 1580 Sayılı Belediye Kanunu
3- 3194 Sayılı İmar Kanunu
4- 3458 Sayılı Mühendislik ve Mimarlık Hakkında Kanun
5-) 3621 Sayılı Kıyı Kanunu
6-) 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu
7-) 5272 Sayılı Belediye Kanunu
8- 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu
9- 6235 Sayılı TMMMOB Kanunu
10- 7201 Sayılı Tebligat Kanunu
11- 587 Zorunlu Deprem Sigortasına Dair Kanun
12- 180 Sayılı Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Teşkilat ve Görevlendirme Hk. Kanun Hakkında Kararname
Yapı Denetim Yönetmeliği:
1- Yapı Denetimi Uygulama Yönetmeliği (05.02.2013 Değişiklik Yapıldı)
2- 3030 Sayılı Kanun Kapsamı Dışında Kalan Belediyeler Tip İmar Yönetmeliği
3- Plansız Alanlar Yönetmeliği
4- Yapı Malzemeleri Yönetmeliği
5- Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik
6- Mühendisler, Mimarlar ve Şehir Plancıları Dışında Kalan Fen Adamlarının Yetki ve Görevleri
7- Binalarda Isı Yalıtımı Yönetmeliği
8- Yapı Denetimi Uygulama Usul ve Esasları Yönetmeliği
Yapı Denetim Kuruluşları
Yapı denetim kuruluşları, sadece yapı denetimi görevi yapan ve ortaklarının tamamı mimar veya mühendislerden oluşan tüzel kişilikleri ifade etmek için kullanılır.
Bu kapsamda bir mühendis tek başına yapı denetim kuruluşu olamayacağı gibi yapı denetim kuruluşları “adi ortaklık” şeklinde de kurulamaz. Zaten uygulamada da daha çok Limited Şirket ve Anonim Şirket olarak kurulmaktadır.
Yapı denetim kuruluşları; denetçi mimar ve mühendisler ile yardımcı kontrol elemanları da istihdam edebilecektir. Söz konusu yardımcı kontrol elemanları, Bakanlığın belirlediği durumlarda denetçi mimar, denetçi mühendislerin sevk ve idaresi altında yapı denetim kuruluşunda kontrol elemanı yerine görevlendirilebilecektir. Bu kişiler de görevlendirildiği yapılarda denetçi mimar ve denetçi mühendisler ile birlikte müteselsilen sorumlu olacaklardır.
Yapı denetim kuruluşları, yapı denetimi faaliyeti dışında başka bir ticari faaliyette bulunamayacaktır. Aynı şekilde yapı denetim kuruluşlarının denetçi mühendis ve mimarları da denetim faaliyeti süresince başkaca mesleki ve inşaat işleri ile ilgili ticari faaliyette bulunmaları yasaktır.
Yapı denetim kuruluşları, faaliyet göstermeleri için gereken izni Merkez Yapı Denetim Komisyonu’ndan alıyor olup, denetimlerini ise İl Yapı Denetim Komisyonları gerçekleştirir. Verilen izin belgesi üç yıl için geçerli olup, bu sürenin sonunda vize edilmeyen izin belgesinin kullanımına izin verilmemektedir.
Yapı denetim kuruluşlarının denetleyebileceği azami yapı inşaat alanı 360.000 m2’yi geçemeyecektir. Bu sınır denetçi mimar ve mühendisler için de mevcut olup;
- Proje ve uygulama denetçisi İnşaat Mühendisi için: 360.000 m2,
- Proje ve uygulama denetçisi Mimar için: 360.000 m2,
- Uygulama denetçisi İnşaat Mühendisi için: 120.000 m2,
- Proje ve uygulama denetçisi Makina Mühendisi için: 120.000 m2,
- Proje ve uygulama denetçisi elektrik mühendisi için: 120.000 m2,
- Teknik Öğretmen için: 15.000 m²,
- Tekniker için: 10.000 m²
- Teknisyen için: 5.000 m2 dir
İstisna olarak, aynı alanda ve aynı proje dahilinde olmak şartı ile kuruluş ve denetçileri için toplam yapı inşaat alanı sınırı aranmayacaktır. Ayrıca yapı denetim kuruluşunun üzerinde bulunan işlerin toplamı, denetleme yetki sınırını aşmamış ise alınmak istenen yeni bir işin son iş olması kaydıyla, toplam yapı inşaat alanı sınırı kuruluş ve denetçileri için aşılabilecektir.
Yapı denetim kuruluşları; faaliyet göstereceği ilde en az 100 m2 alana sahip tam donanımlı bir ofisin sahibi olmak zorundadır. Söz konusu merkez ofiste; en az beş adet bilgisayar, iki adet yazıcı, bir adet fotokopi makinesi ve denetim hizmetinde kullanılmak üzere kuruluş adına üç adet otomobil bulundurmak şarttır. Eğer varsa il dışındaki şubelerde de bu araç ve gereçlerden en az birer adedinin bulunması şartı aranır.
Belediye ve mücavir alan sınırları içinde ve dışında kalan yerlerde yapılacak yapıların hepsinde yapı denetim kuruluşu ile anlaşmak zorunludur. Ruhsat değişikliği gerektiren tadilatlar da bu kapsamda değerlendirilmektedir.
Ancak;
- İmar Kanunu’nun 26’ncı maddesinde belirtilen kamuya ait yapı ve tesisler ile 27’nci maddesinde belirtilen ruhsata tabi olmayan yapılar
- Bodrum katı dışında en çok iki katlı ve yapı inşaat alanı toplam 200 metrekareyi geçmeyen müstakil yapılar.
- Entegre tesis niteliğinde olmayan tarım ve hayvancılık amaçlı yapı ve tesisler
- Köy yerleşik alanlarında, belediye ve mücavir alan sınırları içinde olmayan iskan dışı alanlarda ve nüfusu 5000’in altında olan belediyelerin belediye ve mücavir alan sınırları içinde bodrum katı ve çatı arası dışında en çok iki katlı ve yalnızca bir bodrum katın inşaat alanı hesaba katılmaksızın toplam inşaat alanı 500 metrekareyi geçmeyen konut yapıları ile bunların kömürlük, otopark, depo gibi müştemilatı için yapılan inşaatlar söz konusu zorunluluktan müstesna tutulmuşlardır. Normal şartlarda ruhsata tabi olup da istisna sayılan yapılarda denetime yönelik fenni mesuliyet mimar ve mühendislerce üstlenilir.
Yapı Denetim Kuruluşları Nelerden Sorumlu?
Yapı denetim kurumu ciddi anlamda büyük sorumluluklara sahiptir. Yapının, ruhsatına ve bunun eklerine, teknik, sanat ve sağlık kurallarına aykırı, eksik, hatalı ve kusurlu yapılmış olması yüzünden ortaya çıkan yapı hasarlarından dolayı, yapı sahibine ve ilgili idareye karşı, kusuru oranında sorumluluk taşırlar.
Sorumluluk süreleri, yapı kullanma izninin alınma tarihinden başlar. Yapının taşıyıcı sistemiyle ilgili alanlarda 15 yıl, diğer kısımlarda ise 2 sene boyunca devam eder.
Yapı Denetim Ne Avantajlar Sağlıyor?
Yapı Denetim Sistemi, hem yaşam kalitemiz hem güvenliğimiz açısından son derece önemli avantajları beraberinde getirmektedir. Bunlardan en başta geleni can ve mal güvenliğimizin eskisine göre çok daha etkin biçimde sağlanmasıdır.
Yapı Denetim Sistemi sayesinde, yeni projeler ve yapılar çağdaş standartları ve kuralları temel alarak hazırlanır ve inşa edilir. Kontrolsüz ve standart dışı yapılaşmanın önüne geçilir. Denetimler gerektiği gibi ve kurallara uygun biçimde gerçekleştirilir. Yapılarda kullanılan malzemeye ek olarak, proje çizimlerinden şantiyede yapılan çalışmalara kadar bütün işçilik de kanunlarda belirtilen standartlara uygunluk açısından denetlenir.
Yapı Denetim Sistemi, yapılarda ortaya çıkan hasarlar nedeniyle zarara uğramış insanların haklarını da korur, ortaya çıkabilecek zararın tazminini sağlar. Evimizde huzurla oturmak, işyerimizde güvenle çalışmak hepimizin hakkıdır. Yapı Denetim Sistemi, garanti belgesi olan yapılarda, çağdaş koşullarda yaşamamızı sağlar.
6 Şubat 2023 tarihi saat 04.17’de, (Kahramanmaraş Pazarcık merkezli) ve Richter ölçeğine göre 7,7 Mw ve 6 Şubat 2023 tarihi saat 13.24’te (Kahramanmaraş-Elbistan) Richter ölçeğine göre 7,6 Mw ile deprem gerçeğini bir kez daha acı bir şekilde hatırlamış olduk.
Kahramanmaraş Depremi sonrası, 11 adet ilimizin Yapı Denetimli Binalarına ait karnesi yayınlamış ve şu şekildedir:
2023 Yılında Resmi Makamlarca Yayınlanan Tablo Bize Yapı Denetim Sisteminin; yapıların inşasında görev yapan yapı denetim kuruluşları başta beton olmak üzere tüm malzemelerin öngörülen standartlara uygunluğunu yetkili laboratuvarlar vasıtasıyla denetlenmesini, yapının inşası meslek alanına göre sorumlu teknik elemanlar gözetiminde gerçekleşirken projelerin birebir tatbiki sağlandığını göstermiştir.
Kamuoyunda yapı denetim şu an sadece yapıların depreme karşı kontrolü olarak algılanıyor. Oysa yapı denetim kuruluşları yapının inşa edildiği arsaya aplikasyonundan yapının boya badana işlerine kadar sorumludur.
Nitekim yapı denetim sistemi içerisinde inşa edilen yapılarda ısı ve su yalıtımı sağlanması ile konforlu ve ekonomik yapı üretimi gerçekleştirilmekte bu sayede afetlerin maddi hasarlarına yakın enerji tasarrufu sağlanmaktadır.
Dayanıksız yapılar, ıslah edilmesi güç eski yapılardır. Dayanıklı yapılar olarak tanımlayacağımız yapılar, projeleri ciddi mühendislik hizmeti görmüş ve yeni şartnameye göre yapı denetimi uygulanmış yapılardır.
Yapı denetim sistemi ile yeni yapılarda yüzde yüze yakın emniyetli yapılar sağlanmıştır. Müteahhit, ilgili idare, yapı denetim kuruluşunun oluşturduğu kontrol mekanizması ve “Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı´na” bağlı Yapı Denetim Komisyonu´nun sistemli çalışması, yapı denetim ağını 2001 yılından beri oluşturmuştur.
Özetle;
Türkiye Deprem Tehlike Haritası bizlere Yapı Denetiminin ülkemiz adına ne kadar önemli olduğunu aslında bir kez daha göstermektedir. Güvenlin ve dirençli yapılarda yaşamak yeterli koşul değil, yaşadığımız şehir hatta Türkiye’mizin tümü güvenilir, dirençli, çağdaş, ileri teknolojili, çevreye duyarlı, enerji verimliliği yüksek ve uluslararası standartlara uygun olması tüm toplum için olmazsa olmazıdır.
Yapılarımızın denetimi, geleceğimiz adına hepimiz istememiz ve bunu uygulatmamız, tüm vatandaş/yurttaş için ulusal bir görevdir. Unutmayalım ki; Vatanını en çok seven, işini en iyi yapandır.
Gelecek sayıda görüşmek dileğiyle..
Kaynakça:
1-Yapı Denetimi Uygulama Yönetmeliği
https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=11951&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
2- Yapı Denetimi Nedir?
https://www.gayrimenkulhukuk.com/blog/yapi-denetimi-nedir#:~:text=Yap%C4%B1%20denetim%20kurulu%C5%9Fu%2C%20bir%20in%C5%9Faat%C4%B1n,i%C3%A7in%20proje%20ve%20denetimini%20sa%C4%9Flar.
3- 1999 Gölcük depremi
https://tr.wikipedia.org/wiki/1999_G%C3%B6lc%C3%BCk_depremi
4- Yapı Denetimin Amacı
https://www.yapidenetimvedeprem.org.tr/191-yapi-denetim-amaci&a=1
5- Yapı Denetim Nedir?
https://www.insaatim.com/yapi-denetim-nedir/
6- Yıkılan Bina Sayıları Kaynak
http://www.iletisim.gov.tr/images/uploads/dosyalar/15-16-subat-bulten-pdf
