Bu ayki köşemde dünyanın en az seyahat edilen ülkesi ‘Türkmen Diyarı’ Türkmenistan’dan bahsedeceğim.
6 milyonluk nüfusuyla Orta Asya’nın en seyrek nüfuslu ülkesi Türkmenistan’ın %70’ini Karakum Çölü kaplamaktadır.
Tarihi boyunca birçok topluma ve uygarlığa ev sahipliği yapmış olan Türkmenistan, Antik İran, Selçuklular, Moğollar ve Rus İmparatorluğu’nun boyunduruğu altına girmiştir.
1991 yılında komünist lider ‘Türkmenbaşı’ yani Saparmurat Niyazov önderliğinde ise Sovyet Birliği’nden ayrılarak bağımsızlığını ilan etmiştir. Uluslararası bütün konulara tarafsız kalmayı seçen Türkmenistan, 2005 yılında Türkmenbaşı’nın izlediği diktatörlük rejimi yüzünden Aşkabat dışındaki hastane ve kütüphanelerinin de kapanmasına tanıklık etmiştir.
2006 yılında rejim daha da katılaşarak keyfi politika değişiklikleri, üst düzey yetkililerin nedensiz değişimi, gaz ve petrol sektörleri harici mal ve hizmetlerin kısıtlanması, bölgesel ve uluslararası kuruluşlardan soyutlanma eğilimi göstermiştir.
2007’de Türkmenbaşı’nın ani ölümünden sonra başa gelen Gurbanguly Berdimuhamedow halen Cumhurbaşkanı’dır.
İnsan Hakları İzleme Örgütü’ne göre Türkmenistan Dünya’nın en baskıcı ülkelerinden biridir. Nitekim kendi vatandaşlarına ve yabancı uyruklu ziyaretçilere uyguladığı seyahat yasakları, yabancı soyisimli öğrencileri üniversiteye kabul etmemesi, ülkenin bağımsız incelemeye kapalı olması, medya ve dini özgürlüklerin katı kısıtlamalara tabi olması bunun örnekleridir.
Özellikle internet kullanımının devletin sıkı gözetiminde olması, sosyal medyanın yasak olması ve birçok internet sitesinin bloke olması göze çarpmaktadır.
Ekonomisine bakıldığında dünyanın en büyük 4. doğal gaz yataklarına sahiptir. Ayrıca petrol yatakları da önemli bir yere sahiptir.
Doğalgaza bağlı elektrik enerji santralleri bulunan Türkmenistan, ayrıca diğer Orta Asya ülkelerine de elektrik enerjisi ihraç etmektedir.
Tarım açısından özellikle kayda değer buğday ve pamuk (Dünya’nın en büyük 10. Pamuk üreticisi) üretimi bulunmaktadır. İlginçtir ki öğretmen ve doktor gibi kamu görevlilerinin işlerini kaybetme tehdidine karşı zorla pamuk toplattırıldığı bile anlatılmaktadır.
Ancak Ekim 2018’de ham pamuk ihracatı yasaklanarak pamuk ipliği ve tekstil ihracatına odaklanmıştır.
Türkmenistan’ın dış ticaret rakamlarına baktığımızda makine ve teçhizatları, demir-çelik, elektrik malzemeleri, nakil vasıtaları ve ilaç sanayii ürünleri sırasıyla en çok ithal edilen kalemlerdir.
En çok ithalat yaptığı ülke ise birinci sırada Türkiye olmak üzere sırasıyla Rusya, Çin, Almanya ve Japonya’dır. Türkiye’den en çok makine ve teçhizatları, demir-çelik, elektrik malzemeleri ve mobilya ithal etmektedir.
İhracat kalemleri ise sırasıyla en çok mineral yakıtlar, gübre, gemi ve suda yüzen taşıtlar, pamuk ve plastik ürünleridir. En çok ihracatı sırasıyla Çin, Özbekistan, Rusya, Türkiye ve İtalya’ya yapmaktadır. Türkiye’ye en çok pamuk, gübre, bakır ve plastik malzemeleri ihraç etmektedir.
Elektrik sektörüne daha yakından bakmak istersek, başkent Aşkabat ticaretin merkezi konumunda.
Ak Meydan Pazarı, Garri Kuliyev Caddesi ve Aktam Pazarları genel olarak elektrik, yapı-inşaat sektörlerinin toptancı mağazalarının bulunduğu yerler olarak göze çarpıyor.
Elektrik sektöründe ithalat rakamlarından da anlaşılacağı üzere Türk markaları oldukça revaçta. Pazarda sıkça karşılaştığım Türk markalarından Sigma Elektrik, Ovivo, Uğur Aydınlatma, Pelsan, Cata Aydınlatma bulunuyor.
Türk markalarının yanı sıra elbette Avrupa ve Çin markaları da oldukça yaygın. Siemens, Legrand, ABB, LG, Panasonic ve Chint bunlar arasında.
Aynı zamanda inşaat sektöründe de Türk firmaları çok fazla etkin rol oynuyor.
Örneğin; Rönesans İnşaat çok faal. Zira 2012 yılında tamamlanan Uluslararası Petrol ve Gaz Üniversitesi (Eski adıyla Türkmen Devlet Petrol ve Gaz Enstitüsü), Serdarabat Bölgesi’ndeki Zerger 432MW Basit Çevrim Enerji Santrali ve Rönesans’ın Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat’a 50 kilometre uzaklıktaki Akhal Kentinde geliştirdiği ve tamamlandığında Dünyanın doğalgazdan benzin üretecek en büyük tesisi GTG (Doğalgazdan Benzin Üretim Tesisi) projeleri arasındadır.
Çalık Enerji yine aynı şekilde gaz tribünleri inşası, 2018 yılında tüm Dünya’da devreye alınan en büyük doğal gaz Kombine Çevrim Elektrik Santrali olan Mary-3 ve diğer elektrik santralleri ile büyük projelere imza atmıştır.
Merv İnşaat’ın 600 kişi kapasiteli anahtar teslim okul projesi, Medeniyet Merkezi Projesi ve alışveriş merkezleri ile devlet lojmanları projeleri de dikkat çekmektedir.
Nata Holding köprülü kavşak yapımları, alt geçit ve yaya geçitleri yapımı, sinyalizasyon çalışmaları ile Türkmenistan’ın kalkınmasına katkıda bulunmaktadır. Polimeks ise Aşkabat Olimpiyat Köyü’nü inşa etmiştir.
Türk elektrik ve yapı inşaat firmaları Türkmenistan’da verdikleri hizmet ve ürün kalitesiyle kendini kanıtlamış durumda.
Türkmenistan’da özellikle bu sektörlerde yatırım yapacak Türk firmaları büyük avantaja sahip, ancak birtakım finansal zorluklar sebebiyle ticaret oldukça zorlayıcı.
Türkmenistan Merkez Bankası 2015 yılında 1 doları 3,5 manata eşitledi. Ancak karaborsada bu kur yaklaşık 28 manat. Ocak 2016’dan beri ülkede döviz alıp satmak yasak.
Dolayısıyla ihracat yapacak yerli firmalar para transferi yaparken zorlanıyor. Ancak takas veya komisyon usulü bu sorunu zor da olsa çözmenin yollarını bulmuşlar.
Türkmenistan’da finansı bir şekilde organize etmiş ve ürünlerinizi hakkıyla pazarlayacak yerel bir partner bulmak markanız için en mantıklı yol olacaktır.
Seyahat kısıtlaması yerinde pazar araştırmalarını güç duruma düşürmektedir. Ancak ‘Türk İhraç Ürünleri Fuarı’ vesilesiyle ziyaret etmek veya halihazırda Türkmenistan’a mal satan paralel sektör firmaları ile işbirliği yapmak ticaret kapısını aralayabilir.
Görüşmek dileğiyle..
