Elektromekanik senaryoların haricinde trafik, güvenlik gibi ekiplerinde olaylar için senaryoları bulunabilmektedir. Ancak ben bu yazımda sizlere yalnızca elektromekanik sistemlerin senaryolarından bahsedeceğim.
Karayolu tünellerin elektromekanik sistemlerini anlatırken birçok defa “senaryo” tabirini kullandım. Bu tabir gelen alarmlar doğrultusunda sistemin tepki vererek önceden programlanmış ekipmanların otomatik şekilde çalıştırılmasını ifade etmektedir.
Tüneller içerisinde farklı durumlar için farklı senaryolar oluşturulabilir. Bu senaryolar PLC, SCADA, otomasyon panosu gibi farklı ekipmanların içerisinde, birbiri ile bağımlı veya bağımsız olarak çalışabilirler.
- Yangın Durumu Senaryosu
Yangın durumunun tünellerde en kritik olaylardan biri olduğunu daha önce de belirtmiştim. Yangın durumunda tünelde bulunan ekipmanların çalışması can ve mal güvenliği için büyük önem arz etmekte olup yangın senaryosu elektromekanik sistemler içerisindeki en kapsamlı senaryodur. Tünel içerisinde bulunan neredeyse tüm elektromekanik sistemler yangın senaryosunda görev almaktadır.
Yangının algılama sisteminden alarm gelmesi ile birlikte yangın senaryoları aktif olmaktadır. Ancak yanlış alarm veya önceden müdahale edilmiş yangınlar için operatör onayı sisteme eklenebilmektedir.
Bu durumda operatöre onay için bir süre tanımlanır. Tanımlanan süre içerisinde operatör onay vermese dahi senaryolar aktif olur ve sistemler çalışmaya başlar.
Yangın durumunda otomatik olarak çalışan sistemler ve çalışma şekilleri kısaca şu şekilde çalışması için tasarlanır:
- Havalandırma: Jet fanlar yangın bölgesine göre duman tahliyesi için daha önce belirlenen sıra ile çalışmaktadır. Havalandırma sistemi ile yangın dumanı istenilen noktaya yönlendirilebilir. Bu sayede sürücülerin yangın dumanı ile görüş mesafeleri azalmaz ve duman zehirlenmelerinin önüne geçilir. Jet fanların sıra ile çalıştırılmasının bir nedeni duman tahliyesini sistematik olarak yürütmektir.
Diğer bir sebepte jet fanların tamamının aynı anda çalışması durumunda şebeke veya jeneratörlerde oluşacak ani yük artışlarını engellemektedir.
Ülkemizde bulunan tünellerin havalandırma sisteminin genellikle boyuna havalandırma yöntemi kullanılarak yapıldığından bahsetmiştim.
Bu sebeple de yukarıda yangın durumunda boyuna havalandırma sisteminin çalışmasını sizler ile paylaştım. Enine ve yarı enine havalandırmada çalışma prensibi farklılık gösterecektir.
İki tüplü tünellerde yangın senaryosu kapsamında yangın olmayan tüpte de jet fan çalıştırılabilir. Bunun nedeni yangın olmayan tüpe duman girişini engellemektir.
Yangın olmayan tüpe duman iki şekilde geçiş yapabilir. İlki tünel çıkışından tahliye edilen dumanın diğer tüp girişinden tünele kaçması, diğeri ise tünel içerisinde bulunan enine geçiş kapılarının açılması durumunda yangından etkilenmeyen tüpe duman geçişidir.
- Aydınlatma: Karayolu tünellerinde aydınlatma sistemi kademeler halinde çalışmaktadır. Ancak yangın durumunda duman nedeni ile görüş azalabileceğinden dolayı aydınlatma %100 kademesine çekilmektedir.
Bu sayede tünel tavanından, tahliye yönüne doğru hareket eden dumandan kaynaklı ışık miktarında azalmanın önüne geçilmeye çalışılmaktadır.
- Değişken Mesaj İşaretleri: Tünel yaklaşımındaki ilk kavşak noktasından veya tünel girişinden önce bulunan değişken mesaj işaretleri ile kullanıcılar bilgilendirilerek tünele girmeden alternatif yollara yönlendirme sağlanır. Bu sayede bölgedeki trafik yoğunluğunun artması engellenir
- Değişken Trafik İşaretleri: Tünel içerisinde yangın noktasından önce bulunan değişken trafik işaretleri X konumuna alınır. Bu sayede sürücülere tünelin kapatıldığı bilgisi aktarılmış olur.
- Kamu Anons Sistemi ve Radyo Anons Sistemi: Yangın anının başlangıcı ile anons sistemleri devreye girer ve kullanıcılar sesli olarak bilgilendirilir.
- LED’li Yol Butonları: Yolun her iki tarafında bulunan ve normal koşullarda sabit yanan yol butonları yangın durumunu belirtmek için flaşör modunda çalışır.
- Enine Geçiş Kapıları: İki tüplü tünellerde bulunan enine geçiş kapıları yangın senaryosu dahilinde açık durumda ise kapanır.
Bunun sebebi yangın dumanının tahliye edildiği tüpten diğer tüpe duman kaçmaması ve tüpte oluşan hava akımının bozulmamasıdır.
Yukarıda belirttiğim sistemlere ek olarak kollu bariyer, tünel içi elektrik dağıtım binaları havalandırma sistemi gibi ekipmanlarda yangın senaryolarına dahil edilebilir.
- Havalandırma Senaryoları
Tünel içerisinde hava kalitesinin düşmesi ile jet fanların otomatik olarak çalışması sağlayan senaryodur. Tünel içerisine tesis edilmiş CO, NO2, görüş açıklığı gibi sensörlerden gelen veriler ile jet fanlar kademeli olarak çalıştırılabilir. Düşük değerlerde daha az jet fan çalıştırılırken sensör değerleri yükseldikçe çalıştırılacak jet fan sayısı da artmaktadır.
CO, NO2 ve görüş açıklığı sensörlerinden gelen verilere göre jet dan kademeleri tünel elektromekanik sistemler şartnamelerinde tanımlanır.
- Yüksek Araç Senaryosu
Tünellerde izin verilen yükseklik sınırı uygulaması bulunmaktadır. Belirlenen azami yükseklikten daha yüksek araçlar tünellerde bulunan ekipmanlara zarar verebilir.
Bu durumun oluşmaması, kullanıcıların uyarılarak tünele girmemeleri, ekiplerin yaklaşan araca erken müdahale edebilmeleri için tünel yaklaşımına veya tünel öncesi kavşaklara optik gabari ölçüm sistemleri tesis edilir.
Optik gabari ölçüm sistemi hem işletme ekiplerinin hem de yüksek araç kullanan sürücülerin uyarılması için kullanılabilir.
İşletme ekipleri SCADA yazılımı üzerinden alarm ile uyarılırken sürücüler tünel güzergahında bulunan değişken mesaj işaretleri aracılığı ile uyarılmaktadır.
Tünele giriş öncesinde acil kaçış yolu var ise DMİ mesajı ile sürücüler bu kaçış yoluna yönlendirilir. Tünel giriş öncesi acil kaçış yolu yok ise yönlendirmenin tünel öncesi son çıkıştan önce yapılması gerekmektedir.
- Yolda Yabancı Nesne, Yavaş Seyreden / Duran Araç, Tünelde Yaya Senaryoları
Tünellerde bulunan olay algılama sistemi ile belirlenen olaylar ile de senaryolar oluşturulabilir.
Bu olayların algılanması sonrası yapılacaklar yüksek araç senaryosuna benzer yapıdadır. İşletme ekipleri SCADA sistemi üzerinden uyarılırken sürücüler değişken mesaj işaretleri ve değişken trafik işaretleri aracılığı ile uyarılmaktadır. Olay ve olayın gerçekleştiği konuma göre gösterilecek mesajlar değişmektedir.
Senaryolar oluşturulurken temel düşünce, insana bağlı hataları en aza indirilerek tünelin her durumda güvenli şekilde işletilmesini sağlamaktadır. Bu sebeple senaryolar tünel ihtiyaçlarına, yapısına ve trafik koşullarına göre değişiklik gösterebilir.
Senaryoların tamamı kullanıcıların güvenli ve konforlu seyehati için yapılmaktadır. Bu sebeple kendinizin ve sevdikleriniz güvenliği için tüm uyarı ve yönlendirmelere uyması büyük öneme sahiptir.
Görüşmek dileğiyle…
