Bu ayki köşemde Tanrı Dağları’nın nefes verdiği, Manas Destanı’nın doğduğu ve Türk atalarımızın göç ettiği ‘Orta Asya’nın İsviçresi’ Kırgızistan’dan bahsedeceğim.
Yaklaşık 6,5 milyonluk nüfusu, yüz ölçümüne göre hayli az, baktığınızda 1 km2 başına neredeyse 25 kişi düşüyor.
Eski bir Sovyet birliği ülkesi olması sebebiyle resmi dili hem Kırgızca hem de Rusça’dır. Ülke topraklarının %65’inden fazlası Tanrı Dağları ile çevrildiği için yukarıda bahsettiğim ‘Orta Asya’nın İsviçre’si’ benzetmesini almıştır.
1919 -1991 yılları arasında Sovyetler Birliği’nin bir parçası olarak Sovyet Rusyası’nın egemenliği altında kalmıştır. Kırgızistan bağımsızlığını kazanmasının ardından birçok ekonomik ve siyasal sorunlarla karşılaştı. Şu an hala tanıklık ettiğimiz Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin olaylı bir şekilde sürmesi bunun süregelen bir örneğidir.
Ülke ekonomisi daha çok göçebe yaşamın da etkisiyle hayvancılığın ağır bastığı bir tarım ekonomisine dayalıdır. At yetiştiriciliği ve buğday, pamuk, şeker pancarı, mısır, tütün yetiştiriciliği öne çıkanlardandır.
İthalat-ihracat rakamlarına bakacak olursak ihracatında sırasıyla değerli taşlar (özellikle altın), metal mücevherler, mineral yakıtlar, bitkisel ürünler, dokuma eşyalar ve bakır başta gelmektedir. Burada özellikle altın çok önemli bir yere sahiptir. Ancak altın madenciliği ve ihracatı Kırgızistan’ın 1997 yılından beri kalkınmasında büyük paya sahip olsa da ihracatta ürün çeşitliliğini engellemiştir.
En çok ihracat yaptığı ülkeler arasında Birleşik Krallık, Kazakistan, Rusya, Özbekistan ve Türkiye yer almaktadır. (Türkiye’ye en çok bitkisel ürünler, altın ve pamuk ihraç etmektedir.)
İthalat kalemlerine baktığımızda mineral yakıtlar, makine ve ekipmanları, elektrik ürünleri (85 gtip), ayakkabı ve benzeri, demir-çelik başta gelmektedir.
En çok ithalatı sırasıyla Çin, Rusya, Kazakistan, Türkiye ve Özbekistan’dan yapmaktadır. Özellikle Türkiye’den dokuma kıyafet, örme eşya, makine ve ekipmanları, eczacılık ürünleri ve elektrik ürünleri (85 gtip) ithal etmektedir.
Genel olarak baktığımızda ekonominin can damarları Bişkek (Başkent) ve Oş’ta yer alan pazarlarda atıyor.
Bişkek’teki ‘Dordoy’ pazarı Orta Asya’nın en büyük pazarı konumundadır. Özellikle Karasu (Oş yakını) güney pazarlarının merkezi konumunda ve pazarların yaklaşık %60’ını oluşturmaktadır. Kuzey bölgelerin pazar merkezi ise Bişkek’tir.
İhracat değerlerinde bakıldığında Türk markaları özellikle elektrik, makine, yapı-inşaat konusunda oldukça biliniyor. Bunlardan bazıları Viko, Günsan, Nilson anahtar-prizleri, Horoz aydınlatma ürünleri vb.
Bunların yanı sıra en büyük rakibimiz tabi ki sınır komşusu Çin. Oldukça fazla Çin malının yer aldığı pazarlarda, Chint, Delixi, Pan, Lu. LED, Lion gibi markalar fazlasıyla pazara hakim.
Kablo sektöründe premium marka Kazak üretimi kablo ile Özbek üretimi Andijan marka kablolar piyasayı domine etmiş durumda.
Yapı inşaat alanında devlet kendi yatırımları direkt yapmayı tercih etmiyor, bu sebeple yabancı yatırımcılar bu alanda bayağı aktif. Türk yapı-inşaat firmalarının da burada ciddi projeleri var.
ENKA inşaat Dünya’nın en yüksek altın madenciliği işletmesi olan Kumtor Altın Madeni Projesi’ni Kanadalı ortağı ile burada inşa etti.
Manas Uluslararası Havaalanı, Bişkek Coca-Cola Fabrikası, Hotel Bişkek Pınara ve Bişkek-Oş Karayolu Rehabilitasyon Projesi de yine Türk firmalar tarafından yürütüldü.
Mıstaçoğlu Şirketler Grubu AVM ve altın madeni inşaatı yanı sıra Shearton Bishkek Oteli’nin de yapımcısı.
Eti Bakır geçtiğimiz günlerde imza attığı 180 milyon dolarlık yatırımı ile Kırgızistan’a altın madeni kuracak. Tesis 2021 yılının sonunda faaliyete geçecek.
Bunun gibi yaklaşık 300 Türk menşeli firmanın Kırgızistan’da şu an da aktif yatırımı bulunuyor.
Türk müteahhitleri Kırgızistan’da bugüne kadar 901 milyon dolar tutarında toplam 74 proje hayata geçirdi.
Bu projelerin dağılımına bakıldığında ilk sıralarda karayolu, tünel, köprü, enerji nakil hatları ve konut inşasının yer aldığı görülüyor.
Türk müteahhitlik firmalarınca 108.5 milyon dolar tutarında bir enerji nakil hattı projesinin üstlenildiğini de biliniyor.
Bunların yanı sıra Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolu projesi, ülkedeki karayolu projeleri, Manas Havaalanı yenileme ve işletimi projesi, Kırgızistan ve Tacikistan’daki su kaynaklarından üretilen elektrik fazlasının Afganistan ve Pakistan’a iletilmesine yönelik uluslararası CASA-1000 Projesi de önümüzdeki günlerde Türklerin hayli ilgisini çeken projeler olarak gündeme gelecektir.
Ayrıca Kırgızistan Hükumeti ‘Yeni Döneme Doğru 40 Adım’ adlı kalkınma planı kapsamında 2018-2023 yılları arasında akıllı şehir, sulama, enerji, sanayi, ulaştırma, lojistik ve iletişim alanlarında yaklaşık 12 milyar dolar tutarında toplam 90 projenin hayata geçirileceği de belirtiliyor.
Bu gibi projeler Türk yatırımcılar için fırsat niteliğinde. Özelikle Kırgızistan’ın gümrüğü Orta Asya’nın prosedür açısından en rahat gümrüğü olarak nitelendiriliyor.
Ancak unutmamak gerek, Rusya, Azerbaycan ve Belarus’tan gelen mallar dışındaki tüm ürünlere %12 oranında KDV uygulanmaktadır.
Nitekim bankalar aracılığıyla para transferinin de kolay olduğunu düşününce tek handikap ucuz Çin malları ile rekabet kalıyor. Bir de taklit mal yaptırma alışkanlığı çok yüksek.
Sizin markanızla aynı ürünü daha düşük kalite ile ama halkın anlamayacağı şekilde Çin’de yaptırıp yarı fiyatına belki de daha ucuza pazarda satabiliyorlar.
Üstelik bunu engellemek çok zor, zira gümrüğe markanızı kaydettirseniz bile taklitçiler ürünü başka bir ürün grubunda gösterip malı ülkeye sokabiliyor.
Kamu ihalelerine katılmak isterseniz ihalelerin yürütüldüğü ve duyurulduğu İhale Ajansının internet sitesine http://www.goszakupki.gov.kg adresinden erişim sağlayabilirsiniz. Üyelik bedeli olarak 1.800 som talep ediliyor.
Bahse konu internet sitesi sadece Rusça hizmet veriyor. Ülkenin ihale mevzuatında üç tip kamu alım usulü düzenlenmiş. Yabancı firmaların bu alım usullerinden sadece “Limitsiz İhale” olarak adlandırılan türe katılmasına izin verilmektedir.
Şu an ülkede siyasi bir istikrarsızlık mevcut, herkes Ocak ayında yapılacak seçimleri bekliyor, ama siz eğer yönünüzü bu pazara çevirecekseniz çokta geç kalmamalısınız.
Görüşmek dileğiyle…
