OPAŞ Paket Şalter Yerli İmalat Üretim Tedarik Firma Tanıtım

Birbirinin aynı olan birden fazla kontak yuvalarının bir mil üzerinde arka arkaya sıralanmasından meydana gelen ve bir eksen etrafında dönebilen, motor bağlantı işlemlerinde, ölçü aletleri komitatörlerinde, kontrol ve dağıtım tablolarında kullanılan elle kumandalı şalterlere “paket (pako) şalter” denir. Orta ve büyük güçlü motorlar kontaktör ve rölelerle kumanda edilmektedir. Ancak küçük güçlü motorların kumandası daha ekonomik ve basit olması sebebi ile paket şalterlerle yapılır. Her dilimde iki, üç veya dört gümüş alaşımlı kontağı bulunan paket şalterlerin, dilim sayısı arttırılarak değişik kumanda işlemlerinde kullanılırlar. Hareketli kontak bombeli, sabit kontak ise düz bir yüzeye sahiptir. Böylece tam temas en düşük geçiş direnci sağlanır.

Pako Şalterlerin Yapısı

Paket şalterlerin ambalajının içerisinde, bağlantı şemaları ve çalışma diyagramları vardır. Bu diyagramlar sayesinde kontaklarının konumları hakkında bilgi sahibi olunur. şekil 1.41.‘de bir paket şalterin kontaklarının 0- 1- 2 konumundaki durumları görülmektedir. Paket şalter 0 konumunda iken 3-4 nu‘lu kontakları açıp kapatan pim diskin çukur yerinde olduğundan kontak kapalı konumdadır. 1-2 ve 5-6 nu‘lu kontakları açıp kapatan pim diskin çıkıntı kısmında olduğundan kontaklar açık konumdadır. Paket şalter kolu sağa doğru çevrildiğinde yanı 1 konumuna getirildiğinde 3-4 nu‘lu kontağı açıp kapatan pim diskin çıkıntı kısmına gelir ve kontak açık konuma gelir. 1-2 ve 5-6 nu‘lu kontakları açıp kapatan pim diskin çukur yerine geldiğinden kontakları kapatır. Paket şalter kolu sağa doğru yani 2 konumuna getirilirse kontakları kumanda eden pimler diskin çukur yerinde olduğundan kontakların hepsi kapalı durumdadır.

Paket şalterin kullanımında dikkat edilmesi gerekenler

• Paket şalter bulunan devrede enerji kesildiğinde, devre kapalı kalacağından enerji tekrar geldiğinde alıcılar kontrolsüz çalışır.
• Paket şalter ile birden fazla yerden kumanda yapılamaz.
• Paket şalter devrelerine motor koruma röleleri bağlanamaz.

Diyagramda paket şalterin kontak sayısı, kontakların açılıp kapanmaları ve konumları hakkındaki bütün bilgiler sembollerle gösterilir. Diyagramın sol üst köşesinde bulunan (0-1-2) rakamları şalterin üç konumlu olduğunu gösterir. Bu kısmın altında bulunan satırlar, şalterin konumları için, sağında bulunan sütunlar ise şalterin kontakları içindir. Konumun yazıldığı satırda kare içerisi ya boş bırakılır ya da X işareti konu‘lur. Kare boş ise şalterin o konumdaki ilgili kontağı açık, X işareti varsa o konumdaki kontağın kapalı olduğu anlaşılır. X işaretleri arasındaki çizgi, şalterin 1 konumundan 2 konumuna geçerken kontağın hiç açılmadığını gösterir. Konumlar arasındaki X işaretleri arasında çizgi yok ise ilgili kontak, şalterin konum değişiminde önce açılıp sonra kapanmaktadır. Diyagramda 1 ve 2 konumları arasına konan oktan ise bu paket şalterin yaylı olduğu 2 konumunda çevrilip bırakılırsa 2 konumunda beklemeden 1 konumuna geri döneceği anlaşılır. Bağlantı şemasına bakıldığında şalter O nu‘lu konumdayken 3-4 nu‘lu kontak kapalı olduğundan yalnızca L2 lambası yanar. şalter 1 nu‘lu konumdayken 3-4 nu‘lu kontak açık 1-2 ve 5-6 nu‘lu kontaklar kapandığında L2 lambası söner, L1 ve L3 lambası yanar. Şalter 2 nu‘lu konumdayken her üç kontakta kapalı olduğundan lambaların üçü birden yanar. 1-2 nu‘lu kontak şalterin 1 konumundan 2 nu‘lu konuma geçerken açılmayacağından L1 lambası geçiş anında sönmez. Diğer lambalar geçiş anında önce söner sonra tekrar yanar. Çünkü geçiş anında kontaklar açılıp tekrar kapanmıştır (şekil 1.42.).

Pako Şalterlerin Çeşitleri

Pako (paket) şalterlerin bir fazlı ve üç fazlı motorlar için üretilen çeşitleri vardır.

Üç fazlı motorlar için

• açma-kapama şalterleri,
• yıldız-üçgen şalterleri,
• enversör (devir yönü değiştirici),

Bir fazlı motorlar için;

• yol verme şalterleri,
• enversör şalterleri,

gibi çeşitleri vardır. Motorların kumandası için pako şalterler kutular içine montaj yapılarak kullanılırlar.

Açma Kapama Pako (Paket) Şalteri

Küçük güçlü üç fazlı motorların direkt olarak çalıştırılıp durdurulması amacıyla kullanılır. Devrede sigortalarla beraber kullanılır. 0 konumunda motor çalışmaz, 1 konumunda motor çalıştırılır. Diyagramda X işareti karşısındaki (örnek 1-2 nu‘lu kontaklar)) kontakların kapalı olduğunu gösterir.

şekil 1.43.‘ü incelediğimizde; 1 konumunda, 1- 2 (U- L1), 3- 4 (V- L2), 5- 6 (W- L3) kontakları kapalıdır ve üç faz ( L1- L2- L3 ) kapalı kontaklardan geçerek motorun çalışmasını sağlar. L1 fazı 1 nu‘lu, L2 fazı 3 nu‘lu, L3 fazı 5 nu‘lu şalter klemensine bağlanır.

Yıldız Üçgen Pako (Paket) Şalteri

Küçük güçlü üç fazlı asenkron motorlara yıldız üçgen yol verme amacıyla kullanılır. Yıldız üçgen yol vermede, daha önceden de belirtildiği gibi ilk önce yıldız yol verilir daha sonra motor normal devrine ulaşınca üçgen bağlantılı çalışmaya geçirilir. Yıldız çalışma süresi uzun tutulursa, motor yüklendiği zaman moment üçgen çalışmaya göre küçük olacağı için yükü kaldıramaz. Ayrıca yıldız çalışmadan üçgen çalışmaya geçilmesi çok ani olmalıdır. Bu süre uzun tutulursa üçgene geçilirken şebekeden darbe şeklinde ani akım çekilir. Yıldız üçgen yol vermede gecikmeli tip sigorta kullanılmalıdır.

şekil 1.45‘teki yıldız üçgen şalter bağlantı diyagramını incelediğimizde, L1 fazı 1 nu‘lu, L2 fazı 9 nu‘lu, L3 fazı 14 nu‘lu şalter bağlantı terminaline bağlanmıştır. Motorun U1 sargı ucu 2 nu‘lu, V2 sargı ucu 6 nu‘lu, W1 sargı ucu 13 nu‘lu, U2 (X) sargı ucu 10 nu‘lu, V2 (Y) sargı ucu 15 nu‘lu, W2 (Z) sargı ucu 4 nu‘lu şalter bağlantı terminaline bağlanmıştır. X işareti kontakların kapalı olduğunu gösterir, X işaretleri arasındaki çizgiler (-), kontakların hiç açılmadan diğer konuma (0 – λ – Δ ) geçiş yapıldığını gösterir. Örnek olarak 1- 2 nu‘lu kontağın yıldızdan üçgene geçişte hiç açılmadığını gösterir. Yıldız çalışmada; 1- 2, 5- 6, 7- 8, 11- 12, 13- 14 nu‘lu kontaklar kapalıdır. U2 (X)- V2 (Y)- W2 (Z) motor sargı uçları kontaklar vasıtasıyla birleştirilir. Üçgen çalışmada; 1- 2, 3- 4, 5- 6, 9- 10, 13- 14, 15- 16 nu‘lu kontaklar kapalıdır. L1- U1- W2 (Z) uçları, L2- V1- U2 (X) uçları, L3- W1- V2 (Y) uçları kontaklar vasıtasıyla birleştirilir. 1- 3, 4- 8, 5- 9, 7- 11, 10- 12, 11- 15, 14- 16 nu‘lu şalter bağlantı terminalleri köprü yapılmıştır.

Enversör Pako (Paket) Şalteri

Küçük güçlü motorlarda devir yönü değiştirme genellikle, buton ve kontaktör yerine paket şalterle veya kollu şalterle yapılmaktadır. Bunun için paket şalterin iki farklı konumunda iki fazın yeri değiştirilmiştir. Daha çok ekonomik olmaları nedeniyle tercih edilen bu yöntemin en önemli sakıncası, koruma rölelerinin kullanılmayışıdır, ayrıca motor bir yönde dönerken tam durmadan dönüş yönü değiştirilmemelidir.

• Şalter kolu solda iken (Motorun bir yöne dönüşü), 1- 2 nu‘lu, 7- 8 nu‘lu, 9- 10 nu‘lu kontaklar kapalıdır (X) . L1 fazı U motor sargı ucuna, L2 fazı V motor sargı ucuna, L3 fazı W motor sargı ucuna şalter kontakları vasıtasıyla bağlanmaktadır.
• Şalter kolu sağda iken (Motorun diğer yöne dönüşü), 3- 4 nu‘lu, 5- 6 nu‘lu, 9- 10 nu‘lu kontaklar kapalıdır (X) . L1 fazı V motor sargı ucuna, L2 fazı U motor sargı ucuna, L3 fazı W motor sargı ucuna şalter kontakları vasıtasıyla bağlanmaktadır.

Bağlantı diyagramından görüleceği üzere 1. durumda L1 fazı U motor sargı ucuna ve L2 fazı V motor sargı ucuna bağlanırken, 2. durumda L1 fazı V motor sargı ucuna ve L2 fazı U motor sargı ucuna şalter kontakları vasıtasıyla bağlanmaktadır. Böylece motor sargı uçlarından U ve V‘ye bağlanan fazların yeri değişmiştir, L3 fazı sabit kalmıştır. İki fazın bağlantı yeri değiştiği için motor dönüş yönü de değişmiştir.

Bir Fazlı Yardımcı Sargılı Motor Pako Şalteri

Start konumunda bir fazlı motorun ana ve yardımcı sargısı paralel bağlanır. Yardımcı sargı devrede iken motor yol alır, elimizi mandaldan çektiğimizde yardımcı sargı devresindeki kontak açılacağından yardımcı sargı devre dışı kalır. Bu şalter, kullanılırken dikkat edilecek husus, mandal çevrilerek start konumuna geçildiğinde, el mandaldan hemen çekilip şalterin (1) konumuna gelmesi sağlanır

Bir fazlı yardımcı sargılı motor pako şalteri

Şekil 1.49.‘da bir fazlı yardımcı sargılı motor enversör (devir yönü değiştirici) pako şalteri bağlantı diyagramı verilmiştir, inceleyiniz. Bir fazlı yardımcı sargılı motorun devir yönü değiştirilmesinde, ana sargı bağlantı uçlarının veya yardımcı sargı bağlantı uçlarının değiştirileceğini hatırlayınız.

Şalter Bağlantılarında Dikkat Edilecek Hususlar

Şalterlerin motorlara bağlantısında çok dikkat edilmelidir. Bağlantısı yapılacak şalterlerin motora uygun özellikte olması gerekir. Şalterlerin seçiminde, motorun gücü ve çektiği akım değeri, motorun kullanım yeri gibi kriterlerin göz önüne alınması gerekir. Motorların şalterler ile kumandası genellikle maliyetinin otomatik kumandaya göre daha az olmasından dolayı tercih edilmektedir (küçük güçlü motorlarda).

Motor ve şalter bağlantılarında dikkat edilecek hususlar, şunlardır;

Kullanılacak motorlara uygun özellikte şalter, kablo, sigortalar seçilmelidir. Şalterlerin şemalarına uygun şekilde bağlantılar yapılmalıdır (özellikle pako şalterlerde), şalterlerin ambalajlarında bağlantı şemaları bulunur. Genellikle aynı özellikte olan şalterlerin bağlantı şemaları standarttır (firmadan firmaya çok az değişiklik gösterir).

• Motor ve şalter bağlantılarında gevşek irtibat olmamasına çok dikkat edilmelidir. Gevşek irtibatlı bağlantılar tehlikeli durumların meydana gelmesine neden olabilir.
• Şalterler muhafaza kutularına montaj yapılmalıdır
• Nemli, tozlu ve tehlikeli madde (patlayıcı madde vb.) bulunan yerlerde şalter ve motorların gövdesi ile kapaklarının sızdırmaz özellikte olmasına dikkat edilmelidir.
• Bağlantı kabloları eğer yerden geçirilmek zorunda kalınırsa mutlaka metal koruyucu spiral boru içinden geçirilmelidir, üstten geçirilecekse yine metal boru içinden geçirilerek kablo korunmalıdır
• Yıldız üçgen şalter bağlantısında, motor klemensinde bağlantı köprüsü varsa mutlaka çıkarılmalıdır ve sargı uçları doğru şekilde şaltere bağlanmalıdır.
• Motor ve şalter bağlantı devresinde mutlaka sigortalar bulunmalıdır, sigortaların gecikmeli tipte olması tercih edilmelidir.
• Bağlantılarda iş güvenliği tedbirlerine uyulmalıdır.

Kaynak: T.C. Millî Eğitim BAKANLIĞI / Elektrik-Elektronik Teknolojisi / KUVVET Tesislerinde MOTOR VE Şalter BAĞLANTILARI / 522EE0091  

İletişim Bilgileri:

Adres: Cumhuriyet Mahallesi, Huzur Sokak, No:5/A – Çayırova/Kocaeli TÜRKİYE
Tel: +90 262 6582351
Fax: +90 262 6582354
Mail: info@opascompany.com