Elektrik sistemleri çoğu kez basit bir dille üç faz, nötr, toprak olarak ifade edilse de kendi içerisinde birçok dinamiklere ve bilinmeyenlere sahiptir.
Normal bir yapının girişinde R, S, T fazları ile işletme topraklaması (nötr) ve koruma topraklaması (toprak) vardır ve makineler üç faz ile toprak kullanırken, daire ve ofisler tek faz ile nötr, toprak kullanabilmektedir.
Makinelerde çoğu kez nötr kullanılmamasının sebebi, üç fazın dengeli olması ve vektörel olarak ifade edersek dengeleyici bir güce ihtiyaç duyulmamasıdır.
Daire ve ofis tarzı yerlerde ise bu durum tam tersidir. Hiçbir zaman tüm fazlardan çekilen yük eşit olamayacağı için, nötr iletkeni çok değerlidir…
Nötr Kopması
Bir elektrik sisteminde yük dengesizliği durumunda nötr kopması, gevşekliği veya temassızlığı durumunda çoğu kez felaket kaçınılmazdır.
Birçok kişinin evlerde ve ofiste tek faz kullanıyoruz, nötr koparsa elektrik gelmez dediklerini duyar gibiyim. Elbette nötr kopması, daire veya ofisin tek faz elektrik aldığı yerden olursa elektrik olmaz, çünkü devre tamamlanamaz.
Ancak kullandığımız elektrik tek faz olsa da, yapının girişinden nötr kopması durumunda halimiz olasılığa bağlı olur.
Örnekleyecek olursak; 30 daireli bir binanın girişinden nötr koparsa, yükün dengesizliğine bağlı olarak çoğu kez 20 dairenin faz-nötr voltajı 220V yerine 300V-400V seviyesine yükselecek, 10 daireninse 100V-170V seviyelerine düşecektir.
Faz-nötr voltajı 300V-400V seviyesine çıkarsa cihazlarınız yanar ve sigortanız cihaz yanmasına bağımlı olarak çoğu kez yangın çıktıktan sonra atar.
Kaçak Akım Rölesi
Yine birçok kişinin nötr koparsa kaçak akım koruma rölesinin açacağını ve sistemde hasar oluşumuna izin vermeyeceğini düşündüğünü hisseder gibiyim.
Durum maalesef böyle değildir. Kaçak akım rölesinin açması için bir kaçak oluşması gerekir ki, nötr kopması durumunda bir kaçak oluşması söz konusu değildir.
Tam aksine yoğunlukla duymaya başladığımız bir felakette kapımızda ayrıca bekliyor: Kaçak akım rölesi üzerindeki nötr klemensinin iletkenlik (akım geçirmeme) sorunu!
Yani kaçak akım rölesi ; herhangi bir kaçak durumunda metal gövde temasında hayatta kalma tedbiri, nötr klemensinde meydana gelebilecek bir temassızlık ile oluşabilecek olası bir yangının baş aktörü pozisyonuna geçmektedir.
Aladağ Faciası
Nitekim Kasım 2016 yılında Adana/Aladağ ilçesinde yaşanan yurt felaketinde meydana gelen kaza, sayaç değişiminden yaklaşık 10 saat sonra ortaya çıkan bir nötr sorununu işaret ediyor.
Ortada incelenecek bir sayaç olmadığı için sayacın nötr klemensinde bir arıza olduğunu iddia edemesek de, sayaç değişiminden sonra başlayan yangın bize, sayacın nötr klemensinin ya yeterince sıkılamadığı yada bozuk olduğunu işaret ediyor.
Toplam 12 kişinin hayatını kaybettiği bu yangın, bize nötr konusunun ne denli önemli olduğu konusunda mutlaka fikir vermelidir.
Çözüm Nedir?
Tedbir olarak, yapılarda her geçen gün yenileşme ve kaçak akım rölesi başta olmak üzere nötr hattının klemensle doğrudan bağlandığı cihazlarda nötr temassızlığı veya kopması durumunda, kaçak akım rölesinin açmasını sağlayacak aşırı gerilim sönümleyici gereklidir.
Aşırı gerilim sönümleyiciler ayrıca nötr hatası düzeltilmediği sürece kaçak akım rölesini devreye alamayacağınız için, yeni nesil parafudr kabilyeti ile aşırı gerilim ve yıldırımdan koruma özellikleriyle de kapsamlı bir koruma sunacaktır.
konuk yazar: Evren Yurttaş
