Günümüzde LED teknolojinin gelişmesi ve erişim maliyetlerinin azalması sebebi ile neredeyse tüm yeni tünellere LED aydınlatma armatürü tesis edilmektedir. LED armatür kullanılmasının en önemli nedenlerinden biri de işletme maliyetlerinin önemli miktarda düşmesidir.
Güvenli sürüşten ödün vermeden işletme maliyetlerinin düşürülmesi hali hazırda işletmeye açılmış tünellerde de sık sık gündeme gelmektedir. Bunun için yapılabilecek en önemli işlerden biri yüksek güç tüketimine sahip sodyum buharlı aydınlatma armatürlerinin LED armatür ile değiştirilmesidir.Tünel özelliklerine göre bu değişim kısa-orta vadede kendini amorti ederek işletme kuruluşuna maddi kazanç sağlamaktadır.
Bende bu yazımda sizler ile bu dönüşüm projelerinde yapılan finansal analiz yanlışlıklarına değinip mümkün olan en doğru maliyet analizini anlatmaya çalışacağım. Bunun için HPS (Sodyum Buharlı) armatür bulunan bir tünelin LED dönüşümü üzerinden örneklemeyi sizler ile paylaşacağım.
Armatür Çalışma Süresi
Karayolu tüneli LED dönüşüm projelerinde yapılan en büyük yanlış, giriş bölgesinde bulunan mevcut armatürlerin çalışma sürelerinin 12 veya 24 saat olarak alınmasıdır. Bu durum hesaplamalarda enerji tüketiminin olduğundan daha fazla çıkmasına sebep olmaktadır.
Sizlere tünellerde SCADA ve otomasyon sistemlerinin bulunduğundan ve aydınlatmanın da bu sistemler üzerinden güneş ışığı miktarına göre kademeli olarak kontrol edildiğinden bahsetmiştim. Bu da doğal sonuç olarak sodyum buharlı armatürlerde de bir enerji tasarrufu sağlamaktadır.
Hesaplamalarda tüm kademelerin sabit çalıştığının varsayılması özellikle armatür satışı yapan firmaların yanlış yönlendirilmesinden kaynaklı olabilmektedir. Armatürlerin kademeli çalışmasında kullanılan enerji x kWh iken sürekli çalışmasında kullanılan enerji 2x kWh olabilir. Bu durum işletme ekipleri açısından normalden çok daha kısa sürede amorti süresi olarak değerlendirilebilir.
Doğru analiz için SCADA sistemi üzerinden alınabilecek yıllık çalışma süreleri kullanılmalıdır. Değişken mevsimlerde değişken gün ışığı olacağı için burada bir günlük veya bir aylık gibi sürelerin verisinin kullanılması da doğru sonuç vermeyecektir.
Armatür Gücü
Mevcut sistemde bulunan HPS armatürlerin gücü genelde ışık gücü olan rakamla ifade edilir. Örneğin giriş bölgesinde 400, 250 watt armatür kullanılmaktadır tabiri kullanılmaktadır. Ancak bu tabir armatürün enerji tüketimini yansıtmamaktadır. Bu tip armatürlerin içinde bulunan balast sebebi ile bir kayıpları olmaktadır. Bu sebeple gerçekte 400 watt olan armatür 430 watt, 250 watt olan armatür 270 watt enerji tüketimi yapmaktadır. Bu da hesaplamalarda göz ardı edilen bir husus olmakla beraber yüksek giriş parıltısına sahip tünellerde kayda değer bir enerji tüketimi gerçekleştirmektedir.
Enerji Bedeli
Yapılan hesaplamalarda en önemli sorunlardan biri kullanılacak enerji bedeli dönemdeki sabit bir fiyat alınarak tüm dönemlere yansıtılmasıdır. Bu bedel yatırımın kendini amorti etme süresini etkileyeceği için hesabın yıllara göre yapılması daha uygun olacaktır. Hesabın yapıldığı dönemdeki ile yatırımın devreye alındığı dönem arasında üretim ve montaj aşamaları da düşünüldüğünde 6-12 aylık bir süreç geçtiği de göz ardı edilmemelidir.
Ben dönüşüm hesaplamaları yaparken EPDK’nın son iki yılda açıkladığı birim fiyatları inceleyerek dönemin dolar/euro kuru yaklaşık enerji bedelini hesaplıyorum. Bunun nedeni armatür fiyatlarının döviz bazlı olması dolayısıyla amorti süresi daha kolay hesaplanacaktır ve döviz endeksli elektrik enerjisi birim fiyatı TL bazlı birim fiyata göre daha az değişken olacaktır. Böylece hesabın gerçek duruma daha çok yaklaşması sağlanacaktır.
Finansman Maliyeti:
Finansman maliyeti günümüzün yüksek faiz oranları nedeni ile günümüzde hesaplamalarda önemli bir parametre olarak karşımıza çıkmaktadır. Paranın LED dönüşümü gibi bir yatırım yerine bankalarda faiz ile işletilmesi kuruluşların finansal olarak avantajına olabilir. Özellikle sınırlı süreleri bulunan işletmeler için parayı değerlendirme fırsatları için finansman maliyetinin hesaplanması gerekmektedir.
Finansman maliyeti hesaplanırken kuruluşun finans departmanından destek alınması en doğru olan yöntemdir. Paranın TL veya döviz olarak saklanması, faiz oranları gibi hususlar finans departmanı tarafından daha net hesaplanabilir. Ama yine de teknik ekipler bunu nispeten daha basit bir hesapla LED dönüşüm maliyetine ekleyebilir.
Finansman maliyeti eklenirken öncelikle yatırım bedelinin ve finansman maliyeti hariç yatırım amorti süresinin belirlenmesi gerekmektedir. Örneğin tüm giderler dahil 300.000 USD tutarındaki bir yatırımın amorti süresi 3 yıl ise 300.000 USD tutarının 3 yıl boyunca banka faizinde tutularak elde edilecek gelir finansman maliyeti olarak kullanılabilir. Faiz getirisinin dolayısıyla finansman maliyetinin hesaplanması için bankaların internet ortamında yayınladığı faiz hesaplama araçları kullanılabilir.
Faiz oranı ve finansman maliyeti hesaplanırken döviz veya TL olarak hesaplanması kuruluşun finansal kararları doğrultusunda yapılmalıdır.Sermayesini döviz olarak değerlendiren bir firmada döviz faizi baz alınırken TL olarak değerlendiren firmada TL faizi esas alınmalıdır. TL faize göre yapılan hesap daha sonra dövize çevrilebilir.
Belirttiğim konular haricinde hesaba HPS armatürün bakım/onarım giderleri de yatırım maliyetinden düşülerek hesaplama yapılabilir. Ancak ben bu maliyetleri hesaplamalarda göz ardı ediyorum. Bunun nedeni her ne kadar arıza oranı HPS armatürlere göre çok düşük olsa da işletme süresi boyunca LED armatürlerinde arıza ve değişim gerektirebileceğidir. Sizler dilerseniz yatırım maliyetinden bu bakım/onarım maliyetini düşerek hesaplama yapabilirsiniz.
Yukarıda anlattığım parametrelerin önemini göstermek için bir mukayese hesabı yaptım. Aşağıda bulunan özet tabloda sonuçlar bulunmaktadır. Hesaplamada kullanılan verilerin gerçekliği bulunmamaktadır. Yalnızca hesap parametrelerinin önemini göstermek amacı ile yapılmıştır.
Sizlerin de karşılaştırma tablosundan görebileceğiniz üzere aynı iş için farklı parametreler ile yatırımın amorti süresi 2,74 yıl ile 10,24 yıl arası değişmektedir. Bu senaryolardaki gerçeğe en yakın durumun 1. Senaryo olduğu kanaatindeyim.
Çünkü sahada gerçekleşen ve zaman içerisinde değişken tüm parametreler dikkate alınmıştır. Sizlerde hesap detaylarını görmek ve tarafımca yapılmış hesap taslaklarını kullanmak isterseniz kaynakça kısmında sizler ile paylaştığım linkten ilgili dokümanlara erişebilirsiniz.
LED dönüşüm projeleri elektrik enerjisi tüketimini azaltarak karbon salınımını azaltmak, geleceğe daha az kirletilmiş bir dünya bırakmak için atılabilecek büyük adımlardan bir tanesidir. Sizlere örnek olarak yaptığım 1. senaryo baz alınırsa yıllık karbon salınımı 252.589 tondan (513.392 kWh için) 169.607 tona (344.729 kWh için) düşmektedir.[1]
Yani yıllık karbon salınımında 82.982 ton azalma olacaktır. Dünyamız için büyük öneme sahip bu hesaplamayı sizlerde internet üzerinden rahatlıkla yapabilirsiniz ve yönetimlerinize bu parametrenin de önemli bir husus olduğunu gösterebilirsiniz. Çevreye duyarlı kuruluşların finansman koşulları zorlu olsa da daha iyi bir dünya için dönüşüm projelerinizi destekleyeceği kanaatindeyim.
LED dönüşümün bir diğer avantajı da ortalama ömrünün HPS armatürlere göre daha yüksek olmasıdır. Kaliteli bir HPS ampulün garanti edilen ortalama ömrü 45.000 saat iken LED armatürlerin 100.000 saat veya üstü olabilmektedir. Yani 24 saat çalışan bir iç bölge HPS armatürün içerisinde bulunan ampul 5,1 yıl işletilirken, LED armatür 11,4 yıl işletilebilmektedir.
Bu yazımda sizler ile yalnızca armatür değişim maliyetinin değerlendirilmesi hakkında düşüncelerimi belirttim. Her ekipmanın avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır. Bu durum tabi ki LED veya HPS armatürler içinde geçerlidir.
İhtiyaçlar, şartnameler ve hesaplamalar doğrultusunda aydınlatma tasarım ve ekipmanına karar verilmelidir. Yazımda bahsettiğim hususlar yatırım tavsiyesi olmamakla beraber dönüşüm projelerinde hesaplamaların yapılmasında fikir verme amacı taşımaktadır. Yapılacak çalışmalarda finans uzmanlarından destek alınmalıdır.
Kaynakça:
https://www.egeorman.org.tr/hesaplayicilar/karbon-ayakizi/
Örnek Hesap Tabloları İndirme Linki: bit.ly/444EfER
