İlaç İşletmelerinde Elektrik sistemlerini ve projelendirilmelerini ve genel esaslarını aşağıdaki başlıklarda incelemek doğru olacaktır.
Bir İlaç İşletmesinde , diğer tesislere göre farklı olması talep edilen hususlara ayrıca değinilecektir. Diğer tesislerde de aynı olan elektrik devreleri ise çok detaya girilmeden anlatılacaktır.
Özet Bölümü
Kuvvetli Akım Sistemleri
- Güç Merkezi,
- Sürekli Güç Merkezi, Transformatörler,
- Muhavele Merkezleri, bina dışında.
Bu merkezler genellikle , kullanıcının arazi sınırında tesisi edilip elk işletmesine 49 yıllığına terk edilecek şekilde tasarlanıp yapılırlar. Bu merkezin çıkışı 400 V olduğu için , mümkün olduğunca Ana dağıtım Panosunun yanında yer almalıdır. Aksi takdirde kablo ve tesisat ilk yatırım maliyetleri çok yükselir.
Bu tür beslemelerde , tüketim hattını daha efektif kullanmak için , hemen trafo yanında hat kompanzasyonu yapmak elverişli olur.
Bu merkezler içerisinde Şebekeye ait giriş ve çıkış hücreleri ve Satış için sayaç hücresi bulunmaktadır. Sayaç hücresi içinde ise akım ve gerilim trafolarının bulunduğu özel kabinler vardır. Ölçü trafoları hassasiyeti , diğer koruma için seçilen trafolara göre daha yüksektir. Son yıllarda bu kabinler arabalı ve metal olarak güvenli biçimde üretilmektedir.
Bina içi merkezler
Bina içi merkezler kullanım noktasına yakın olması açısından tercih edilir. Ancak yönetmelik gereği, bu merkezlere yerleştirilen Trafoların yağsız, kuru tip olması ve rahatlıkla havalandırılıyor olması çok önemlidir.
Yedek Güç Merkezi, Generatörler ve Kuplaj sistemleri,
Generatörler , kullanım şekline bağlı olarak , 2 farklı şekilde anılırlar,
- Stand By , ( Kısa süreli ihtiyaçlar için ),
- Sürekli,
Sürekli çalışacak olan generatörlerin gücü, stand by ‘a göre daha düşük kalmaktadır. Ancak ülkemizde son 20 yıldır, Generatör gücüne sürekli ihtiyaç duyulacak bir durum görülmemektedir. Bu yüzden kritik bölgelerin beslenmesi için Stand By generatör seçimi yapılmaktadır.
İşletmelerde birden fazla sayıda generatör kullanılabilir. Onun için bu Generatörlerin, birlikte senkron çalışmaları ve ihtiyaca bağlı olarak , bunların sürülmesi ve devreden çıkarılması için transfer ve Senkron panoları kullanılır. Bu panolarda yedek güç kaynağı ve şebeke arasında oluşabilecek her türlü kesişme ve çalışma şartları PLC üzerinden rahatlıkla ayarlanabilir.
Büyük güçte ki generatörlerin , küçük güçlerde çalışmasını pek arzu etmeyiz. Çünkü diesel yakıt tam yanmaz ise sülfürleşme ile karşılaşırız. Bu yüzden generatör güçleri seçilirken, bir adet de tatil ve gece güçleri, yani düşük güçleri karşılayacak seviyelerde seçim yapılır. Generatörlerin % 30 güç altında çalışmalarını pek arzu etmeyiz.
Generatörlerin günlük yakıt tanklarının , konumlandıkları yerde olması tercih edilmektedir. Ana tank ise mümkün ise bina dışına ve yangın riski analizine göre yerleştirilmelidir. Günlük tank ile arasına bir otomatik besleme sistemi yerleştirilebilinir.
Generatörlerde genellikle diesel yakıt kullanılır. Diesel yakıt hidroskopik özellik gösterir. Bu yüzden yakıt deposu pek boş bırakılmaz. Şayet boş tutulur ise boşlukda bulunan havanın rutubetini yakıt üzerine alır. Bu yüzden uzun süre kullanılmayan depoların altından biriken su tahliye edilmelidir. Diesel makinalar sulu akıda karşı hassasdırlar.
Ana Dağıtım Panoları
ADP olarak da kısalmış isimleri ile anılırlar. Bu pano sistemi ana çıkışların yapıldığı bir panodur . Tek, tek makine ve cihazlara bu panodan çıkış yapılmaz. Bu panoları tesis ederken % 30 ilave çıkı yapacak tarzda düzenlenmesi uygun olur. Merkezi kompanzasyon ile direk bağlantı içinde yan yana olmalıdır.
- Bina Alt yapı Sistemleri,
- Üretim hatları,
Tali dağıtım Panoları
Tali Dağıtım panoları,genellikle kullanım noktasına yakın , dağınık bir gücün siklet merkezine konulmalıdır. Böylelik ile gerilim düşümleri ve hat kısa evrelerinde istenilen değerlere olumlu anlamda daha iyi çözümler bulunur.
- Kat Panoları,
- MCC Panoları, ( Motor sürücü panoları )
- Aydınlatma Panoları,
Kompanzasyon ve Harmonik Önleme
- Merkezi Kompanzasyon,
- Özel Güç Merkezi Kompanzasyonu,
- Tüketim Noktalarında lokal Kompanzasyon,
Özellikle , bina içi dağıtımlarda Aydınlatma armatürlerinde veFloresan lambalarda kullanım bulmuştur. Tüketicinin cos ϕ değerini 1 değerine yaklaştırması kablo ve şebeke hattından daha fazla faydalanmasını sağlar. Bu sebepten bu tür armatürlerin içerisine minik ve gücüne uygun kompanzatörler ( kondansatör ) yerleştirilir. Uzun hatların akım taşıma kapasitesini düzeltmek için güce uyumlu kondansatör yerleştirmek uygun olur.
Kablolar
Kablolar güç ve kumanda olarak temel de 2 kısımda incelenir. Güç kabloları ise kullanım özelliklerine bağlı olarak NYY, NYM, NYA gibi farklı izolasyon ve tel özelliklerinde anılırdı. Şu an muhtemelen daha evrensel kodlar kullanılmaktadır. Kablonun esnekliği için damar tel yapısı, izolasyonda kullanılan katman sayısı gibi özellikler bu kısa tanım kodların da belirtilir.
Kablolar yandığında ki yanmaz olmaları genellikle tercih edilir. Yanmak kavramı uygulamada farklı şekillerde kullanılmasına rağmen anlaşılır olması açısından aşağıda belirtildiği şekilde bir sınıflama daha anlaşılırdır.
- Zor alev alan kablolar,
- Alev alan ancak alevi yürütmeyen kablolar,
- Alevlendikten sonra fitil şeklinde alevi ileten kablolar,
- Yandığı zaman Halojen oluşturmayan kablolar, ( halojen zehirlidir. )
- Yanarken halojen gazı oluşturan kablolar,
Zayıf akımda kullanılan kablolar ise genellikle ekranlı seçilir. Bu ekran zayıf akım sinyallerinin magnetik alan geçişlerinden korunması için kullanılır. Magnetik alan bozucu etkisine karşı bu ekranlar işletme topraklaması ile iritibatlandırılır.
Zayıf Akım Sistemleri
- Yangın İhbar Sistemi,
- Telefon Alt Yapı,
- Data Haberleşme Sistemi,
- Seslendirme hattı,
- Kamera İzleme Sistemi
- Acses ve Aır Lock için Kapı besleme ve data hattı,
- TV, Anten Sistemleri,
- Aydınlatma Sistemi,
- İç Aydınlatma,
İlaç işletmelerinde üretim sahalarında ve ambalaj makinelerinin olduğu ölümlerde genellikle 500 lux, koridorlarda ise 250 lux aydınlatma şiddeti yeterli kabul edilebilir.
- Temiz Alanlarda ( Hijyen ) Aydınlatma,
- Ofis ve Sosyal Alan Aydınlatmaları,
- Acil Durum Aydınlatması,
- Devre Anahtarlanması,
Farklı biçimlerde anahtarlama yapılabilir.
- Fotocell ile ışık seviyesi üzerinden, otomatik
- Hareket sensörü ile otomatik,
- Merkezi kontrol ile,
- Manuel olarak aydınlatma Armatürü yanında,
Veya tüm bunların farklı birlikte kullanımları ile aydınlatma kontrolü yapılır. Son yıllarda darbe anahtarı ile yapılan kontroller tercih edilmektedir. Bu anahtarlarda 24 V gerilim tercih edilmektedir.
Dış Aydınlatma
Dış aydınlatma , genellikle fotocell devresi üzerinden kumanda edilir. ( Aydınlık Seviyesi sensörü ) Son yıllarda Led lamba teknolojisi çok ciddi tasarruflar yapılmasını sağlamaktadır. LED aydınlatma teknolojilerinde her geçen gün verim ve algılama faktörleri daha iyi seviyelere gelmektedir.
Patlamaya Karşı Korunmuş Alanlarda ,Atex yönetmeliğine uygun Ex , Elektrik Tesisatı.
İlaç tesislerinde , patlama tehlikesi genellikle toz ( zone 20,21,22) ve solvent ( Zone 0,1,2 ) olan bölümlerde tedbir alınmasını gerektirir. En büyük patlatıcı ise statik elektrik dir. Statik elektriğin uzaklaştırılması çok büyük önem taşımaktadır.
Hava yardımı ile taşınan toz kütlesi üzerinde ,20.000 volt seviyesine ulaşan statik elektrik, mikroamper seviyesinde artık patlatıcı seviyelere ulaşmış olur. Bu seviye ye ulaşmadan statik elektriğin uzaklaştırılması gerekir. Direnç seviyesi 10.000.000 ohm dan düşük olmalıdır.
Yıldırımdan Koruma Sistemi,
Yıldırımdan koruma konusu , malesef Elektrik Müh . disiplininin uygulama konusunda zayıf karnı olarak kalmıştır. Aktif Paratoner saçmalığı altında ülkemize yıllarca , iyonizasyon yaptığı savunulan , Radon elamanlar ile Nükleer çöpler yerleştirilmiştir.
Bunların çalışmayacağı DIN 57185 ve VDE 0185 de bahis edilen yönetmelikler ile detaylı bir şekilde anlatılmıştır. Biz ise bu konuyu çok basit olarak ele alacak olursak aşağıda bahis edilen yakalayıcılara güvenmek daha akıllıca olur.
Aktif paratoner sayesinde oluşan iyonizasyon hiçbir işe yaramaz , milyonda bir olarak sentetik oluşan iyonize hacim, yıldırıma karşı sadece Franklin Çubuğu olarak iş görür. Bu ise sadece koruma konisi olarak etkilidir. Geniş bir alanda ise faraday kafesi koruması yapmak etkilidir.
- Faraday Kafesi,
- Franklin Çubuğu,
Topraklama Sistemleri
- Temel Topraklaması,
- İşletme Topraklaması,
- Yıldırımdan Koruma Topraklaması,
İletim Sistemleri
- Kablo Taşıyıcıları,
- Kablo Tavaları,
- Genellikle hijyen olmayan alanlarda kullanılır. Ancak İlaç fabrikasına hiç sokulmaması tavsiye edilir.
- Kablo Merdivenleri,
İlaç işletmesinde kullanılır. Kablonun düzgün ve istenilen şekilde serildiği gözlenir. Uzaktan göz veya termal kamera ile daha rahat izlenir. Haşeratın üzerinde yürümesi pek gerçekleşmez. Tozun toplanmasına engel olunur.
Tel kafes taşıyıcılar,
Tel Kafes taşıyıcılar, zayıf akım sinyallerinin taşınması için kullanılır. Kablo merdiveninde bahis edilen konular bu taşıyıcı için de geçerlidir. Ancak bu sistemin bağlanmasında sık aralıklar ile taşıyıcıların desteklenmesi gereklidir. Şayet geniş aralıklar ile bağlanır ise tel kafes tavalarda deformasyonlar oluşur. ( Eğilmeler )
Bus Bar Sistemleri
Bus Bar sistemleri, rahat ulaşılabilecek ve müdahale edilecek yerlere monte edilmelidir.
Bu sistemler aynı zaman da hat boyunca Dağıtım Panosu özelliği de taşırlar. Bu yüzden dağıtım panosundan tasarruf da söz konusudur. Sistem gelecek için de alternatifi bir omurga yapısı sunar. Bu yüzden aktuel ihtiyacın üzerinde bir kesit olarak seçilmesi tavsiye edilir.
Bu sistemin mekanik olarak montajında , sismik koruyuculara azami özen gösterilmelidir.
Geçiş Elemanları, Sleeve Sistemler
Geçiş elemanları elektrik te genellikle rekor olarak tanımlanmıştır. Genellikle final tüketiciler ile besleme kaynağı arasında geçişlerde kullanılır.
Malesef ülkemizde Motor klemensi ve diğer elektrik tüketicileri için öngörülen spiral korucu boru ve klemens rakoru düzgün olarak bağlanmaz ve elektrikçi bandı denen yapışkan plastik band ile sarılır.
Bu iş de çok uyduruk olduğu için bir müddet sonra bu bağlantı açılır ve çoğu zamanda bu bölgeden aktif elektrik elemanı içine istenmeyen akışkanların girmesi hadisesi ile karşılaşırız. Bu yüzden standart devre elemanı üretmek ve bunları kullanmaya zorlamak çok önemlidir. Bu hususu bu konu ile iştigal eden meslekdaşlarıma ihbar ediyorum.
Geçiş elemanları elektrik izolasyon endişesi dışında , temiz oda klasları arası geçişlerde , yangın zone larının arasında ki geçiş protokolleri, farklı bakış açıları altında incelenmelidir.
HVAC Otomasyonu İçin DCC Panoları
Bu husus genellikle Makine ve Elektrik Müteahhitleri arasında ara bir konu olarak kalmaktadır. Uygulamada Makinecinin talep etmiş olduğu otomasyon projesine göre Elektrik Müteahhiti tarafından şantiye de kabloları çekilir. Bağlantıları ise yetkili kişiler tarafından yapılır. ( Otomasyon firması veya ürün servis elemanları )
Bu husus uygulamada çok sıkıntılar oluşturmaktadır. Çoğu zaman hatalı bağlamalar olmaktadır. Sisteme elektrik verildiğinde ise büyük arızalar ile karşılaşılması söz konusudur.
DCC, sahaya dağıtılmış kumanda anlamında tercüme edilir ise hata olmaz. Alternatifi ise merkezi otomasyon olarak tercüme edilir. DCC ’ lerde toplanan tüm bilgiler MCC ‘ lere aktarılır. Sistemler ise MCC üzerinde yer alan yol vericiler üzerinden sürülür ve istenen işleri yaparlar.
Sektörüm Dergisi 58. Sayı
