Özet Bölümü
Elektrik panosu nedir?
Elektriğin binaya/tesise en güvenli ve verimli şekilde dağıtılması için dağıtım ve iletimde kullanılan elemanların bir arada bulunduğu kabin “Elektrik panosu” olarak tanımlanır.
Elektrik panosu, şalt malzemeleri, kablolar gibi elektrik iletimini gerçekleştiren elemanların bir arada yer aldığı donanımdır. Elektrik tesisatında en önemli husus, elektrik enerjisinin güvenli ve verimli bir şekilde dağıtılmasıdır.
Hem insan sağlığı hem de elektronik aletlerin güvenli kullanımı için enerjinin güvenli bir şekilde dağıtılması elzemdir. “Elektrik panosu”yapım aşamasında kaliteli malzemelerin kullanılması ve panonun düzenli olarak bakımlarının yapılması güvenli kullanım açısından çok önemlidir.
“Elektrik panoları” kullanım alanlarına göre değişiklik gösterir.
Ev ve bina gibi yaşam alanlarında kullanılan panolar standart bileşenleri içerir.
Buna karşın iş yeri ya da fabrika gibi çoklu alanlarda daha farklı pano tipleri görmek mümkündür.
Fiziksel olarak panolar sabit ya da çekmeceli olarak ikiye ayrılabilir. Voltaj bakımından alçak, orta ve yüksek gerilim olarak sınıflandırılır.
Bu nedenle elektrik panolarını farklı sınıflarda ve özelliklerde değerlendirmek daha doğru olur.
Elektrik Panosu Çeşitleri
Akla ilk gelen pano çeşitleri; piyano panolar,dikili tip panolar,taban saclı panolar,şantiye panoları,sayaç panoları,rack kabinler,gemi panoları,iç perdeli panolar ve özel üretim panolarıdır.
Bir ya da çok katlı yaşam alanı olan binalarda küçük elektrik sayaç panoları bulunur. Bu elektrik panosunun içerisinde sigorta, elektrik sayacı, merdiven otomatiği, zil trafosu ve merkezi otomatik kesici bulunur.
Bina açısından burada kullanılan parçaların kalitesi son derece önemlidir. Elektrik panoları firmalar tarafından siparişe göre üretilir. Sipariş verilirken istenilen boyutlar, sac kalınlığı ve kalitesi, boya kalitesi gibi unsurlara göre fiyatlar değişkenlik gösterir.
İş yerleri için durum daha farklıdır. Çünkü enerji ihtiyacına göre gereklilikler de farklılık gösterir. Yüksek gerilim gerektiren iş sahalarında voltaj şiddeti yüksek olacağı için pano bileşenleri normal bina bileşenlerinden daha farklıdır.
Fabrika gibi yüksek enerji ihtiyacı olan tesislere elektrik dağıtım panoları aracılığıyla iletilir.
Şebekeden gelen enerji direk olarak, DKP sacdan yapılan, “ana pano”ya bağlanır. Ana pano bileşenleri ana şalter, ölçü aletleri, sinyal lambaları ve kolon sigortalarıdır.
Dağıtım tabloları, “ilave sac panoları”na bağlanır. Bu kısımda elektrik sigortası, şalter ve sinyal lambaları yer alır. Dağıtım tabloları sıva altı ve sıva üstü olarak ikiye ayrılır.
İnşaat halindeki yerlerin ihtiyacını karşılamak için şantiye tabloları kullanılır. Bu tablolar tek ya da 2 parçalıdır. Kaçak akım koruma rölesi, kolon sigortası ve sayaç bulunur. Bu panolar DKP sacdan yapılır ve kilitli bir şekilde tutulmalıdır.
Elektrik Panosu Nasıl Yapılır?
Elektrik panosu öncelikle bilgisayar ortamında bazı programlar ile projelendirilir. Panonun iskeletini oluşturmak için kullanılan bir takım programları mevcuttur.
Bilgisayar programı ile panoda kullanılacak sacların ölçüleri belirlenir, delinecek yerler saptanır.
Sac işleme makinesine verilen komutlar yardımıyla, bilgisayar programında çizilen model elde edilir. Yapımın son aşamasını boya oluşturmaktadır.
Dış boya kalitesi ve kalınlığı panonun ömrünü belirler. Panonun bağlantı ve kapakları boya işleminden sonra yapılır ve montaja hazır hale getirilir. Pano imalatı sırasında bir dizi element kullanılır.
Bara ve izolatörü, kablo pabuçları, iletkenler, kablo bağları, kablo kanalı ve klemensler pano imalatı sırasında kullanılan gereçlerdir. T
abi ki bu gereçlerin çeşitliliği panonun kullanım alanına göre farklılık gösterecektir. Elektrik panosu yapımında kullanılan parçalar ise; hareket rayı, montaj plakaları, sabit raflar, hareketli raflar, ünite ara contası, pano lambası ve lamba kapı anahtarıdır.
Pano Gövdesinin Hazırlanması
Pano gövdesi hazırlanırken pano içi malzemeleri ve kumanda elemanları kullanılır. Pano yerleşim planına göre, kesilecek ve delinecek yerler itina ile kesilir ve delinir.
Yukarıdaki işlemlere göre hazırlanmış olan sac tablonun içerisine, projeye göre gerekli olan, boy montaj profili, hareket rayı, parça montaj plakaları, iç kapak sistemi, iç atkı, iç raf ve
aksesuarları, montaj plakaları kızağı, klemensler, baralar, bara izolatörleri, kablo kanalları ve
ünite ara contası gibi pano içi elemanlar yerleştirilir.
Daha sonra hazırlanmış olan panonun içerisine, projeye bağlı olarak önce kumanda elemanlarının yerleri belirlenir, sonra kumanda ve şalt malzemeler yerleştirilir.
Malzeme yerleşimi yapılmış olan panonun iç bağlantısı, pano bağlantı şemasına uygun
olarak kumanda kabloları kullanılarak yapılır. İletken bağlantıları yapılırken iletken uç kısımları itina ile soyulmalı, iletken kısım bağlantı dışına taşmamalı ve bağlantı noktaları iyice sıkılmalıdır.
Daha sonra kolayca devre takibi yapabilmek için, kablo giriş ve çıkışları aynı numara ile, farklı kablolar ayrı numara ile numaralandırılmalıdır. Bağlantı işlemleri tamamlandıktan sonra pano denenmeli ve cihazın çalıştığından emin olunmalıdır.
Kumanda elemanları düzgün olarak çalışıyorsa, kablolar düzgün bir görünüm için klipslenmeli ve kablo kanalına yerleştirilerek kanal kapağı sıkıca kapatılmalıdır.
Pano gövdesinde her kısma görevi ile ilgili isim verilmeli, ayrıca şalterlerin altına nereye kumanda ettiği yazılmalıdır. Ana baralar üstte, ortada veya arkada olacak şekilde, ihtiyaca göre dizayn edilmeli.
PE-N baraları panoların alt veya üst kısmında kolayca ulaşılabilecek yerlerde olmalıdır.
Baraların gövdeden izolasyonu için PKB malzemede izolatörler, pertinaks veya CTP
izolasyon malzemesi kullanılmalıdır.
Pano içi kablo bağlantılarında 35 mm2’ ye kadar kablolar klemens gruplarına, 35 mm2’ den büyük kablolar ise direkt olarak ilgili cihaza bağlanmalıdır.
Pano devre elemanları projelere uygun 15×6 mm yapışkanlı etiketlerle kodlandırılır. Projede çizilen devre elemanları IEC-1346-1 standardına uygun olarak kodlandırılmalıdır. Pano içi metal bağlantı parçaları ile montaj sacı pregalvaniz olup istenildiğinde elektrogalvaniz çinko kaplı veya elektrostatik toz boyalı olarak imal edilmelidir.
Cihaz yerleşimi rahat, elektrik devrelerini izlemek kolay olmalıdır. Elektromontajda kullanılan yardımcı malzemelerden ithal olanları uluslararası standartlara, yerli ürünler ise TSE standartlarına uygun üründen kullanılmalıdır (kanal, klemens, bakır, bara vs.).
Pano içerisindeki ana besleme baralarına, transfer baralarına ve aktif kısımlara doğrudan dokunmaya karşı koruyucu ön yüz plakaları veya seperatörler dizayn edilerek tehlike işaretleri yapıştırılmalıdır.
Uygun konstrüksiyon sayesinde alınan koruma önlemleri ile kullanma, bakım, onarımlarda kolaylık ve personel için can emniyeti sağlanmalıdır.
OG bölüm içindeki metal aksam ile şalt malzemeler bakır baralarla topraklanmalıdır. Bölümlerin modüler imal edilmesi nakliye anında kolaylık sağlar. AG kumanda bölümlerinin bulunduğu bölüm ayrı dizayn edilmelidir.
Taşıma kolaylığı için büyük panoların üst kısmına gövdeye bağlı mapa (taşıma vidası), panonun alt kısmına ise zemin ile irtibatı kesmek için 10 cm veya 20 cm’lik baza konulmalıdır. Ayrıca bazı panolarda havalandırma tertibatı istenebilir, bu durumda panonun gövdesini hazırlarken üst kapak kısmına fanlı çatılarkonulmak suretiyle iklimlendirme işlemi gerçekleştirilir.
Pano Kapaklarının Hazırlanması
Pano kapakları kullanım yerlerine göre isimler alır. Bunlar alt kapak, stecker kapağı,
yan kapak ve üst kapaktır.
Bu kapakların özellikleri ve hazırlanışı aşağıda açıklanmıştır:
Alt kapak: Pano içerisine alt bölümden gelebilecek toza karşı koruma sağlar ve kablo giriş çıkışlarını sisteme koyar, iki parçadan oluşur. Ayrıca kablo giriş çıkışlarının sorunsuz olması ve toz girmesini engellemek için plastik kablo rakorları kullanılır.
Stecker kapağı: Klemens terminal kutularında ihtiyaç duyulabilecek stecker
bağlantı kapağıdır
Yan kapaklar: Dışarıdan sökülebilir yan kapaklar sayesinde panolar her ihtiyaca cevap verebilecek şekilde birbirleriyle kombine edilebilir. İleride meydana gelebilecek ihtiyaçlarda pano ilaveleri mümkün olmalıdır.
DT serisi 42 için yan kapaklar birleştirilen modüllerde ve tek modüllerde iki adet olarak
kullanılır. Üzerlerinde herhangi bir kumanda elemanı bulunmaz. Düz olarak DKP sacdan imal edilir ve birleştirme noktalarından panonun gövdesine tutturulur.
Ön kapak: Ön kapak DKP sacdan ve hareketli olarak (yani açılıp kapanabilecek şekilde) yapılır, hazırlanırken panonun şekline ve kumandasına bağlı olarak üzerine kumanda elemanı, ölçü aleti ve sinyal lambası konabilir.
Ölçü ve kontrol cihazları, sinyal lambaları, kumanda butonları ön kapıya monte edildiğinde, gerekli kablo bağlantıları için kapı ve pano arasındaki geçişler, PVC, alev iletmez malzemeden üretilmiş esnek spiral hortumlarla sağlanmalıdır.
Kapı ve pano aralarında 20×5 mm kendinden yapışkanlı conta kullanılmasıyla tablo tozlu ve rutubetli ortamlarda güvenle kullanılabilir. Pano ön kapıları standart olarak sol yöne açılır şekilde imal edilir, istenildiğinde açılma yönü sağa doğru kolayca gerçekleştirilebilmelidir.
Panolarda menteşeli ön kapının altında şalter, otomatik sigorta ve klemensleri tam olarak örten örtü plakaları bulunmalıdır.
Örtü plakaları üzerinden sadece şaltere ve otomatik sigortalara kumanda mümkün olup örtü plakaları sökülmeden herhangi bir şekilde enerji altındaki elemanlara ulaşılmamalıdır. Ön kapak çeşitli şekillerde hazırlanabilir.
Ancak panonun yetkisiz kişilerce kullanımını engel olmak için mutlaka kilit konulur. Aşağıda ön kapak çeşitleri verilmiştir. Sac ön kapak: Bütün olarak hazırlanan ön kapaklarda sadece sac kısım bulunur, üzerine herhangi bir kumanda elemanı konulmaz.
Ancak bazı sac ön kapak üzerine şalter, sinyal lambası, buton ve ölçü aleti konur. Bunun amacı ön kapağı açmadan devrelere kumanda edebilmektir. Bu ön kapak hazırlanırken önce kumanda elemanlarının yerleri belirlenir.
Kesilecek ve delinecek yerler itina ile kesilir ve delinir. Kumanda elemanları itina ile yerleştirilerek bağlantıları yapılır. Cam ön kapak: Cam ön kapakların kenarları sacdan, ortası camdan yapılır ve içerisindeki kumanda işlemleri rahatlıkla görülebilir. Üzerinde
herhangi bir kumanda elemanı bulunmaz.
Buton koruma camlı ön kapak: Ana kısım sacdan yapılır ve üzerine sinyal lambaları ve bu sinyal lambalarının altına kumanda butonları konur. Bu işlem yapılırken önce kumanda elemanlarının yerleri belirlenir.
Kesilecek ve delinecek yerler kesilir ve delinir. Kumanda elemanları itina ile yerleştirilerek bağlantıları yapılır.
Buton ve sinyal lambalarının olduğu kısma ayrıca kilitli cam kapak yerleştirilir, böylece panoların üzerinde kullanılan butonların yabancı ve yetkisiz kişilerce kullanımı önlenmiş
olur.
Arka kapak: Pano arka kapağı DKP sacdan düz olarak imal edilir. Özel
durumlarda pano arka kapağı vidalı yerine, menteşeli kapı uygulamasıyla
panoya çift taraflı kullanım imkânı sağlanır.
Elektrik Panosu Bakımı
Elektrik panosu bakımı öncelikle insan sağlığı, iş ve işçi güvenliği için son derece önemlidir. Periyodik olarak uzman kişiler tarafından bakım yapılması gerekir. Arıza durumunda, eğer arıza giderilemiyorsa yenisi ile değiştirilmelidir.
Elektrik Panosu Bakımı İçin İzlemeniz Gereken Adımlar
Bakım yapmadan önce mutlaka iş güvenliği önlemlerinizi alın! Gerekli ikazları yapın, izole malzemelerinizi hazırlayın ve uyarı işaretlerini kullanın.
- Panonun enerjisini kesin ve şebeke çıkışı, jeneratör çıkışı, yük şalterlerini açın.
- Ana giriş şalter değerini ve kablo kesitini raporunuza işleyin.
- Giriş gerilimini kontrol ederek değerleri forma ekleyin.
- Sigorta değerlerine göre akım ve kablo kesiti kontrol edin.
- Linye gruplarının başında kaçak akım rölesi olmalıdır.
- Test cihazı ile kontrolünü sağlayın.
- Klemens numarası etiketlerini kontrol edin
- Tek hat şemasına uygunluğu kontrol edin
- Cihazların sıkılık kontrollerini gerçekleştirin
- Bağlantılardaki gevşeklikleri tespit ederek giderin
- Son olarak kimyasal temizleyiciler ile temizliği gerçekleştirin.
