Direnç Standartları Nelerdir

Piyasada her değerde direnç bulmak mümkün değildir. Ticari olarak büyük miktarlarda üretilen standart değerlerde dirençler bulunmaktadır. Buna karşılık herhangi bir firmanın, ürettiği özel bir cihaz için kullanılan özel değerli dirençler de vardır. Ancak bunlar cihaz için özel olarak üretilmiştir ve piyasada bulmak mümkün olmaz.

Değişik toleranslarda farklı standart değerlerde dirençler piyasada bulunmaktadır. Aşağıda %10 ve %5 toleranslı dirençlerin standart değerleri verilmiştir: Değeri dirençleri değil, katsayıları gösterir. Buna göre her satırdaki rakamlar 10 ve 10’un katları ile çarpılarak (veya bölünerek) o seride üretilen standart dirençler bulunur.

Örneğin %5 toleranslı dirençlerin olduğu soldaki tabloda ilk satırda 10 sayısı var. Buna göre piyasada mevcut olan direnç değerleri 1Ω, 10Ω, 100Ω, 1K, 10K, 100K 1M… şeklindedir. Tablonun 3. satırında ise 15 sayısı bulunmaktadır. Buna göre piyasadaki 15Ω, 150Ω, 1.5K, 150K değerlerinde dirençler bulunmaktadır.

Direnç Malzemeleri:

Direnç yapımında kullanılan malzemeler, aşağıda belirtilen direnç özelliklerini sağlayacak biçimde seçilmelidir:

  •  Kararlılık,
  • Sıcaklıkla değişmemesi veya düşük sıcaklık katsayılı olması,
  • Bakır iletkene temas ile oluşacak olan termokupul geriliminin küçük olması,
  • Oksitlenme, rutubet ve korozyondan etkilenmemesi,
  • İmalatının kolay ve düşük maliyette olması, Direnç yapımında kullanılan alaşımlar aşağıdaki gibidir:

 Manganin

Manganin, %84 bakır, %12 manganez ve &4 oranında nikelden oluşmuş bir alaşımdır. Hassas dirençlerin yapımında kullanılır. Özgül direnç değeri 0,45-50 uΩ.m’dir. Bu değer, bakırın değerinden 25 kat büyüktür. Bakır ile oluşturduğu termokupul gerilim 2-3uV/0C’dir.

Manganinin en önemli özelliği oda sıcaklığında sıcaklık katsayısının sıfıra yakın olmasıdır. Bu yüzden derece santigrat başına direnç değişimi %0,004’tür. Konstantan Yaklaşık %40-60 oranında nikel ile uygun oranda bakırın karıştırılması sonucunda ortaya çıkan bir alaşımdır.

Bunun içine ok az miktarda manganez de katılır. Konstantan daha çok termokupul yapımında kullanılır. Konstantan ile bakırın oluşturduğu termokupul gerilim 40 uV/0C’dir. Korozyona karşı dirençli olup ucuz ve kullanımı kolaydır. Bakıra kolaylıkla lehimlenebilir.

AC uygulamalarda kullanılacak dirençlerde kullanılır. 1000 Ω ve daha büyük dirençlerin kullanıldığı ısıl-elektrik geriliminin oldukça küçük olduğu voltmetre gerilim bölücülerinin yapımında kullanılır.

Nikel-Krom Alaşımı Manganin ve konstantandan daha yüksek sıcaklık katsayısına sahiptir. Bu alaşım hassas dirençlerin yapımında kullanılmaz. Bakırdan 50 defa daha yüksek dirence sahiptir. Çok yüksek sıcaklıklarda dahi korozyona dayanıklıdır.

Yüksek sıcaklıklarda çalışan (e) değerinin fazla hassas olması gerekmeyen uygulamalarda kullanılır. Ancak bu alaşımın lehimlenmesi zordur. Altın-Krom Alaşımı %2’nin biraz üzerinde krom ile altın karıştırılarak oluşturulur. Oda sıcaklığındaki direnci bakırdan 20 kat daha yüksektir.

Bu alaşım düşük sıcaklıklarda yapılarak çok küçük sıcaklık katsayılı dirençler elde edilebilir. Bakır ile 7-8 uV/0C’lik termokupul gerilimi oluşturur.

Ayarlı Dirençler:

Ayarlı dirençler, direnç değerleri ayarlanabilen dirençlerdir. Potansiyometreler ve reostalar olmak üzere ikiye ayrılır. Potansiyometreler üç, reostalar iki uçludur.

Aşağıda, potansiyometre ve reostaların sembolleri görülmektedir: 2.1 Yapıları: Ayarlı dirençler, karbon ya da telden yapılabilirler. Şekil 6’ya göre, potansiyometrenin mili döndürüldüğünde karbon bölge üzerindeki kontak noktasının yeri değişmekte ve böylece orta uç ile yan uçlar arasındaki direnç değişmektedir. Kontak hangi yan uca daha yakınsa orta uç ile yan uç arasındaki direnç küçük olur. Bu durumda diğer tarafın direnci büyük olur.

Potansiyometre

Potansiyometreler üç uçlu elemanlar olup düşük güçlerde üretilirler. Temel fonksiyonları gerilimi bölmektir. En dış iki ucu arasındaki direnç sabit olup direnç değişimi orta uç ile yan uçlar arasında değiştirilir.

 Potansiyometre Birtakım potansiyometrelerde milin çevrilme oranı eşit miktarda direnç değişimine neden olur. Bu tip potansiyometrelere lineer potansiyometre denir.

Diğer tip potansiyometrelerde ise milin dönme oranı eşit miktarda değiştirmez. Bu tiplere logaritmik potansiyometre denir. Logaritmik potansiyometrelerde mil çevrilirken ilk anlarda direnç yavaşça değişir.

Belirli bir çevirme açısından sonra ise mildeki küçük bir değişiklik dirençte büyük değişikliklere neden olur. Bunun nedeni potansiyometrenin yapımında kullanılan karbon tozunun, potansiyometrenin her bölgesine eşit olarak dağıtılmamasıdır.

Direnç değerleri sıfırdan itibaren logaritmik (üstel) olarak artar. Ayar milinin ileri hareketiyle direncin değişiminin logaritmik olabilmesi için karbon maddesinin yoğunluğu da logaritmik olarak değişecek şekilde ayarlanmıştır.

İnsan kulağı logaritmik yapıda olduğundan sesle ilgili elektronik devrelerde (radyo, TV, yükselteç vb.) bu tip dirençler kullanılır. Gövdelerinde LOG ya da POZ. LOG sözcüğü ya da B harfi bulunur.

Volüm kontrolünde lineer bir pot kullanılırsa, ses yavaş yavaş açılırken, önceleri hiç artmıyormuş gibi olur. Potansiyometrenin son bölmesinde ise ses birden artar. Bunun nedeni insan kulağının logaritmik bir organ olmasındandır.

Aslında ses lineer bir potta eşit olarak artmaktadır. İnsan kulağı zayıf seslere karşı hassas, kuvvetli seslere karşı giderek daha az duyduğundan algılama hatası söz konusu olmaktadır. Logaritmik bir potansiyometre ile yapılan ses ayarı ise kulak tarafından çok iyi algılanabilmektedir.

Lineer potansiyometrelerin üzerinde Lin yazısı ya da A harfi bulunur. Logaritmik potansiyometrelerin üzerinde ise B harfi ya da Log yazısı bulunur. Örneğin potansiyometrenin üzerinde A10K yazıyorsa bu potansiyometre 10K’lık lineer bir potansiyometre demektir.

Dikkatinizi çekebilir: Kondansatör nedir?  kompanzasyon nedir?