Bu ayki köşemde yıllarca Osmanlı İmparatorluğu’nun hâkimiyeti altında kalmış, komşu ülke Sırbistan ile olan siyasi çatışmaları sebebiyle dünyada sınırlı tanınırlığa sahip, Avrupa’nın en genç ülkesi Kosova’dan bahsedeceğim. Yaklaşık iki milyon nüfusuyla Sırbistan, Kuzey Makedonya, Arnavutluk ve Karadağ ile komşu bir ülkedir.
- yüzyılın sonlarında Kosova, Arnavut Ulusal Hareketi’nin merkeziydi ve 1910 Arnavut isyanı ile 1912 Arnavut isyanının gerçekleştiği yerdi. Osmanlılar, Balkan Savaşları’ndaki yenilgilerinin ardından Kosova’yı Sırbistan ve Karadağ’a bıraktı. Her iki ülke de I. Dünya Savaşı’ndan sonra Yugoslavya’ya katıldı ve Krallık’taki Yugoslav üniterliği dönemini takiben, II. Dünya Savaşı sonrası Yugoslav anayasası, Yugoslav kurucu Sırbistan cumhuriyeti içinde Kosova Özerk Bölgesi ve Metohija’yı kurdu.
Kosova’nın Arnavut ve Sırp toplulukları arasındaki gerilimler 20. yüzyıl boyunca kaynadı ve zaman zaman büyük şiddet olaylarına dönüştü, 1998 ve 1999 Kosova Savaşı’nda doruğa ulaştı, bu da Yugoslav ordusunun geri çekilmesi ve Birleşmiş Milletler Geçici Yönetim Misyonu’nun kurulmasıyla sonuçlandı.
Sonuç olarak, Kosova tek taraflı olarak 17 Şubat 2008’de Sırbistan’dan bağımsızlığını ilan etti ve o zamandan beri Birleşmiş Milletler’in 101 üye ülkesi tarafından egemen bir devlet olarak diplomatik olarak tanındı.
Sırbistan, Kosova’yı egemen bir devlet olarak resmen tanımıyor ve 2013 Brüksel Anlaşması’nın bir parçası olarak Kosova kurumlarının yönetim yetkisini kabul etmesine rağmen, onu Kosova ve Metohija Özerk Bölgesi olarak iddia etmeye devam ediyor.
Kosova, üst-orta gelirli bir ekonomiye sahip, gelişmekte olan bir ülkedir. 2007-2008 mali krizinin başlangıcından bu yana uluslararası finans kurumları tarafından ölçüldüğü üzere, son on yılda sağlam bir ekonomik büyüme yaşadı. Aralık 2022’de Kosova, Avrupa Birliği’ne üye olmak için resmi başvuruda bulundu.
Ekonomik gelişmenin çoğu ticaret, perakende ve inşaat sektörlerinde gerçekleşti. Kosova, diasporadan, DYY’den ve diğer sermaye girişlerinden gelen havalelere büyük ölçüde bağımlıdır.
Elektrik sektörü gelişme potansiyeli en yüksek sektörlerden biri olarak kabul edilmektedir. Kosova’nın elektrik sektörü, bol miktarda linyit kullanan kömürle çalışan elektrik santrallerine büyük ölçüde bağımlı olduğundan, Bajgora ve Kitka’daki rüzgar santralleri gibi elektrik üretimini çeşitlendirmek için çaba gösteriliyor.
Kosova büyük kurşun, çinko, gümüş, nikel, kobalt, bakır, demir ve boksit rezervlerine sahiptir. Ülke, dünyanın 5. ve Avrupa’nın 3. en büyük linyit rezervlerine sahiptir.
Birincil sektör, ailelerin sahip olduğu küçük ila orta ölçekli dağınık arazilere dayanmaktadır. Ülke yüzölçümünün %53’ü tarım arazisi, %41’i orman ve orman arazisi ve %6’sı diğerleridir.
Ekilebilir araziler çoğunlukla mısır, buğday, mera, çayır ve üzüm bağları için kullanılmaktadır. Ormancılık sektörü de dahil olmak üzere GSYİH’nın yaklaşık %35’ine katkıda bulunmaktadır. Şarap tarihsel olarak Kosova’da üretilmiştir.
Dış ticaret rakamlarına bakıldığında, İhracat için ana grupların verilerine göre: %21,9’u temel metaller; %18.1’i çeşitli üretilen ürünler; %15,9’u plastik, kauçuk ve eşyalar; %9,9’u gıda maddeleri, içecekler ve tütün; %5,2’si mineral ürünlerdir; %4,9’u makineler, mekanik ve elektrikli ekipmanlardır; %4,6’sı bitki ürünleri vb.
İthalat için ana grupların verilerine göre: %18,4’ü mineral ürünler; %12.3’ü makineler, mekanik ve elektrikli ekipmanlar; %12.1’i gıda maddeleri, içecekler ve tütün; %10,1 baz metaller ve eşyalar; %7,4’ü ulaşım araçları; %6,1’i kimya endüstrisinin ürünleri; %6,1’i plastik, kauçuk ve eşyalardan oluşur.
Kosova’nın dünyanın diğer ülkelerine ihracatı 22,1 milyon Euro’ya veya %30,0’a ulaştı. Bu ülkelerden ihracattaki en önemli partnerleri ise %12,5 ile ABD ve %9,8 ile İsviçre’dir.
Bu arada, Kosova’nın dünyanın diğer ülkelerine yaptığı ithalat 184.0 milyon Euro’ya veya %38.7’ye ulaştı. Bu grupta en yüksek ithalat payına sahip ülkeler ise Türkiye (%19,3) ve Çin (%8,7) oldu.
Türkiye ile olan dış ticaretine baktığımızda özellikle elektrik sektörünün öncü konumda olması şaşırtıcı değil, nitekim bu sektörden birçok firmayı Kosova piyasasında görmek mümkün.
Bunlar arasında başta Sigma Elektrik olmak üzere, Elbi, Mono Elektrik, ALCE, ACK Aydınlatma, Ak-İş Plastik, Mutlusan Elektrik, Pelsan Aydınlatma, Sebro Elektrik, Nilson,
Esitaş, Kendal Elektrik, Klemsan, Aksa Jeneratör, Çetinkaya Pano yer alıyor.
İnşaat sektöründe de Türk firmaları oldukça etkin. Türk yatırımcılar, Kosova’da Almanya ve İngiltere’den sonra, üçüncü büyük yatırım grubu haline geldi.
Priştine Uluslararası Havalimanı inşaatı, Kosova’nın en önemli altyapı ihalelerinden biriydi. İhaleyi Limak (%90)-Airports de Lyon (%10) ortaklığı kazanmıştı. Projenin toplam yatırım tutarı 132 milyon dolar. Havalimanı 20 yıl süreyle Limak tarafından işletilecek.
Kosova Elektrik Tedariki ve Dağıtımı ihalesini 26.3 milyon euro ile Limak-Çalık Konsorsiyumu kazandı. Arnavutluk sınırı Morine’den başlayıp Sırbistan sınırındaki Merdare’ye kadar uzanan 103 km’lik otoyolu Türk-Amerikan Enka-Bechtel Konsorsiyumu yaptı.
Kosova’da devletin alt yapı ve enerji odaklı projeleri uzun süre bu pazarlardaki talebin canlı kalacağına işaret ediyor. Halihazırda elektrik kurumu KEDS (Electricity Distribution Services in Kosovo) 2013’ten beri Çalık Holding ve Limak bünyesinde hizmet veriyor.
Bu kapsamda ihalelerde Türk markalarının tercih edildiğini söyleyebiliriz. Açılan ihaleleri kurumun web sitesinden de takip etmek mümkün.
Coğrafi yakınlık, benzer tarih geçmişimiz ve ülkeler arası yakın diplomasi Kosova ile iş birliği yapmamızın önünü açan etkenler. Mutlaka değerlendirmeliyiz.
Görüşmek dileğiyle…
