Ampul Nedir, Çeşitleri Nelerdir, Tarihi Süreci Nasıldır ?

Ampul Nedir ?

“Ampul nedir” konusu , neredeyse hepimizin anne babası eskiden evlerini gaz lambaları ve mumlarla aydınlattıklarını anlatmıştır. Şimdilerde gaz lambalarının yaydığı ışık bizim için oldukça yetersiz gelse de onlar bu ışığa alışık olduklarını söylüyorlar. Oysa bugün aydınlatma denildiğinde akla gelen ilk şey hiç kuşkusuz ampuldür.

Ampul, elektrik enerjisini ışığa çeviren cihazdır. Ampul kelimesinin kökeni fransızcada da aynı anlama gelen ampoule kelimesidir. Ampulün ilk türlerinde bir filament üzerinden elektrik akımının geçmesi ile bu filamentin aydınlanması ve böylelikle etrafına ışık yayması prensibi uygulanmıştır. Zaman içinde teknolojisi gelişen ampullerin üç çeşidi bulunmaktadır.

• Geleneksel Akkor Ampuller
• Floresan Ampuller
• Işık Yayayn Diyot (Light Emittind Diode – LED)

Bu konuya ilişkin ilkokulda öğrendiğimiz ilk bilgi ampulün 19. yüzyılın son çeyreğinde Edison tarafından icat edildiği yönünde olsa da bugün asıl mucidin kim olduğu yönündeki Edison – Tesla tartışmaları hız kesmeden varlığını sürdürüyor.

Ampulün gerçekte kim tarafından keşfedildiği konusu bir kenarda dursun, bizim için önemli olan ampulün aydınlatma teknolojileri arasındaki yeridir.

Artık ampülün kullanılmadığı yer kalmadı: evlerde, iş yerlerinde, park ve bahçe aydınlatmalarında farklı türlerde ampuller kullanılıyor. Ampul çeşitlerine geçmeden önce dilerseniz evlerdeki yapay güneşimizin çalışma prensibinden bahsedelim.

Ampuller

Elektrik enerjisini ışığa çevirmek için kullanılan aydınlatma gereçlerini temel olarak
4 grupta toplayabiliriz.

 Akkor flamanlı ampuller

• Normal akkor flamanlı ampuller
• Halojen akkor flamanlı ampuller

Floresan ampuller

•  Normal floresan ampuller
•  Enerji tasarruflu(kompakt) floresan ampuller

 Gazlı deşarjlı ampuller

•  Civa buharlı deşarjlı ampuller
•  Sodyum buharlı deşarjlı ampuller
•  Neon ampuller
•  Metal hâlide ampuller

LED Ampuller

Ampul Nasıl Çalışır?

Bilindiği üzere bir metal parçasının üzerinden elektrik akımı geçtiğinde, metal parçası bu akıma direnç gösterir. Hatta bu direnç sonucunda ısı açığa çıkar. Ampül de bu prensibe göre çalışır, diyebiliriz.

Ampüldeki cam koruyucunun içinde filaman adı verilen metalden bir tel bulunur; bu metal iki destek çubuğu tarafından sabit tutulmaktadır. Filamandan geçen elektrik akımı bu metal teli ısıtır, bu ısı sonucunda ampul etrafına ışık saçar.

Filamanın çok yüksek sıcaklıklara karşı dayanıklı olması gerekir, yoksa eriyebilir ya da incelip kopabilir.

Bugün kullandığımız ampullerdeki filamanlar 3410°C’lik erime noktasına sahiptir, bu anlamda dayanıklı olduklarını söyleyebiliriz.

Şunu da belirtmemiz gerekir; filamanın oksijen gazı ile reaksiyona girip yanmaması için ampulün içindeki oksijen boşaltılır ve yerine çoğunlukla soy gazlar doldurulur.

Ampul Çeşitleri Nelerdir?

• Neon ampul
• Metal halide ampul
• Enerji tasarruflu ampul
• Floresan ampul
• Halojen akkor flamanlı ampul
• Gazlı deşarj ampul

Bugün hayatımızın neredeyse her noktasında yer edinmeyi başarmış ampullerin birçok çeşidi vardır. Bunlar arasında en bilinenleri akkor ve floresan lambalardır.

Akkor lambalar Türkiye’de yaygın olarak kullanılan aydınlatma türüdür ancak bu lambaların enerji verimliliği düşüktür. Örneğin, yüksek güçlü bir akkor lambanın sağladığı ışık verimini düşük güçlü bir  ile elde etmek mümkündür.

Ayrıca son yıllarda yapılan araştırmalar gösteriyor ki, akkor lambaları her yıl atmosfere milyonlarca tonluk karbondioksit gazı salınımına sebep olmaktadır. Enerji verimliliği düşük olup doğaya bu denli zarar veren akkor lambaların kullanım alanı her yıl daha da azalmaktadır.

Floresan lambalar enerji verimliliği açısından akkor lambalara göre daha iyi konumdadır. Bu tür lambaların içindeki floresan tüpün içinde bir soy gaz türü ve cıva bulunur. Elektrik akımının soy gazdan geçmesiyle ışık açığa çıkar. Floresan lambalar, akkor lambalar gibi çok ısınmadıkları halde onlardan daha fazla ışık yayarlar.

Normal Akkor Flamanlı Ampuller
İç mekânlarda en çok kullanılan akkor flamanlı ampulde elektrik akımı, ısıya dayanıklı ve direnci yüksek bir metal tel üzerinden, havası alınmış bir ortamda geçirildiğinde metal tel akkor hâle gelerek ısı üretirken aynı zamanda ışık yayarak çevresini aydınlatır.

Cam tüp içerisindeki hava boşaltılıp yerine kripton, argon veya azot gazı kullanılırsa
uzun süre çalışan aydınlatma tesisatlarında kullanılan ampuller elde edilmiş olur.

Akkor flamanlı ampullerin yapısında kullanılan metal ise wolfram (tungsten ) adı verilen maddedir.

Üstünlükleri:

•  Bağlantısı kolaydır.
•  Az yer kaplar.
•  Anında ıĢık verir.
•  Montaj maliyeti ucuzdur.
•  Doğru akımda ve alternatif akımda kullanılabilir.
•  Ampulün çalışma gerilimi değiĢtirilerek (dimmer anahtarla) ampulün ıĢık akısı ayarlanabilir.
•  Kullanım alanı geniştir.
•  Ortam sıcaklığından etkilenmez.
•  Az kullanılan (yılda 500 saatten az) tesisler için uygundur.
•  Ampul sık sık yakılıp söndürülmeye uygundur.

 Sakıncaları:

•  Verimi düşüktür, ısınır.
• Ömrü kısadır (yaklaşık 1000 saat).
• Armatürsüz kullanıldığında göz kamaşmasına neden olur.

Halojen Akkor Flamanlı Ampuller

Akkor ampullere oranla yaklaşık % 20 daha fazla ışık veren ampullere halojen akkor flamanlı ampul adı verilmektedir. Halojen akkor flamanlı ampullerin yapısında flaman olarak wolfram (tungsten) maddesi, cam tüpteki gazın içinde de iyot ya da brom gibi bir halojen bulunur.

Özellikleri:

•  Halojen akkor flaman ampullerin cam tüplerinde kararma oluşmaz.
•  Kararma oluşmadığı için ışık şiddeti zamanla sabit kalır.
• Bu ampuller vitrin aydınlatmasında, fotokopi makinelerinde, tarayıcılarda, taşıtlarda, projektörlerde kullanılır.

Floresan Ampuller

Bu ampullerin cam tüpünün içi floresan maddeyle sıvanmıştır. Bu madde ampul içinde oluşan ultraviyole ışınları görülebilir ışığa çevirir. Floresan madde olarak silikatlar, fosfatlar ve wolfram bileşikleri kullanılır.

Floresan ampullerin iki ucunda elektrotları taşıyan metal başlıklar bulunur. Başlıkların iç kısmında üzeri baryum oksitle kaplanmış wolfram elektrotları yer alır. Ampulün içinde ise civa buharı ve argon gazı mevcuttur.

Uzun ve yuvarlak floresan ampuller devreye direkt olarak bağlanamazlar. Floresan lamba devresi floresan ampul, starter, soket, balast ve armatürden oluşur.

Floresan Ampullerin Üstünlükleri

• Kullanılışı ekonomiktir.
•  Fazla ısınmaz.
•  Yüksek aydınlıklar elde edilir.
•  Armatürsüz kullanıldığında göz kamaştırmaz.
•  Ömrü uzundur(yaklaşık 10000 saat).

Floresan Ampullerin Sakıncaları

•  Yardımcı araçlara ihtiyaç gösterir (balast ,starter).
•  Hemen ışık vermezler.
•  Tesis maliyeti pahalıdır.
•  Verdiği ışığa göre boyu büyüktür.
•  Doğru ve iyi bağlantı yapılmadığı zaman ışığın titremesi ve stroboskopik (ışıksal görüntü yanılmalarını) etki görülür.

Enerji Tasarruflu Ampuller

Normal ve soket duylu olarak üretilirler. Kompakt floresan ampullerin fonksiyonları floresan ampuller gibidir, ama daha az yer kaplarlar. Civa buharı, elektrotlar arasındaki elektrik alanı tarafından görünmeyen mor ötesi ışınlarını göndermesiyle uyarılırlar.

Camın iç tarafında bulunan floresan bir madde bu ışığı görünür hâle getirir. Bu arada farklı renklerdeki floresan maddeler, farklı ışık renkleri oluştururlar.

Bu ampullerin içyapısında ayrıca balast görevini yapan bir elektronik devre bulunur. Bu devre duy (veya soket) ile cam tüp arasındadır. Bu ampullerdeki elektronik devre, ateşlemeyi sağladığı için starter bulunmaz.

Bu ampuller ışığın uzun süreli kullanıldığı ve çok sayıda ışık kaynağına ihtiyaç duyulan yerlerde kullanılır. Bu konu Öğrenme Faaliyeti 4‟te geniş olarak ele alınacaktır.

 Özellikleri

•  Standart şeffaf ampullere göre %80 daha az enerji harcarlar.
•  Ömürleri uzundur (yaklaşık 5000 saat).
•  Gerilim ve ısı değişiminden etkilenmezler.

Gazlı Deşarj Ampulleri

Gazlı deşarj ampulleri genellikle dış aydınlatmada kullanılır. Ama özel durumlarda endüstriyel işletmelerde ve reklamcılık gibi iç aydınlatma tesislerinde de kullanılır.

 Çeşitleri

•  Civa buharlı ampul
•  Sodyum buharlı ampul,
•  Metal hâlide ampul
•  Neon ampul, şeklindedir.

Civa Buharlı Ampuller

Civa buharlı ampuller balast ile çalıştırılır. Güçleri 50-1000 Watt arasında değişir. Ampulün içinde çift elektrotlu deşarj tüpü mevcuttur. Tüpün içinde ise civa buharı vardır. Ampul çalışırken elektrotların bulunduğu hazne mavi ve ultraviyole ışık yayar.

Bu nedenle ampulün camının iç yüzeyi ultraviyole ışınları görülür ışına çeviren floresan maddeyle kaplanmıştır. Özellikle beyaz giysilerin bu ampulün altında parlak bir görünümünün olması ultraviyole ışınlardan kaynaklanmaktadır.

Metal Halide Ampuller

Metal halide ampullerin yapısında kuvars tüp ve bu tüpün içinde sodyum ve talyum ile birlikte kalay iyodür halojenleri bulunmaktadır. Kuvars deşarj tüpü tek veya çift uçludur. Bu ampuller çift zarflıdır.

Çift uçlu olan ampuller saydam ve silindirik bir kuvars tüpün içine yerleştirilmiştir ve dış zarfının havası alınmıştır.

Neon Ampuller

Neon ampuller dağıtım tablo ve panolarında sinyal lambası olarak kullanılır. Flamanları bulunmaz. Sadece iki elektrot birbirine yakın yerleştirilmiştir. Bu lambaların havası alınmış ve içerisine neon, helyum ve azot gazı doldurulmuştur.

Bu lambaların çalışma gerilimi 220 Volt ve 380 Volt‟tur. 4-5 mA gibi küçük akım çekerler. Güçleri ise 1W civarındadır.

Ampul Seçerken Nelere Dikkat Edilmelidir ?

1. Rengi,
2. Lümeni,
3. Ömrü,
4. Renksel geri verimi,
5. Enerji sınıfı,
6. Enerji tüketimi,
7. Üreticisi,
8. Garantisi,
9. Devamlılığı,
10. Tedarik kolaylığı.

Bunlar belli başlı dikkat edilmesi gereken, aranması gereken detaylardır.

Doğru Aydınlatma Seçimi

Aydınlatma konusunda tuzağa düşmemek ve bilinçsiz tüketici olmamak için dikkat etmemiz gereken birkaç noktadan bahsedelim. Daha önce belirttiğimiz gibi floresan lambalar akkor lambalardan daha tasarruflu ve verimlidir.

Akkor lambaların kullanımının yasaklanması konusu uluslararası basında bile gündemde iken bu lambaları kullanmakta hala ısrarcı olmamız bizi aydınlatma seçimi konusunda daha bilinçsiz yapacak ve hem kısa hem de uzun vadede aleyhimize olacaktır. Ampul seçiminin yanı sıra ampul kullanımına dikkat etmek de önem arz ediyor.

Doğru aydınlatma seçimi kadar bu seçimi destekleyici davranışlarda bulunmamız da önemli.

Örneğin, odadan çıkarken lambayı kapatmamız ve bunu alışkanlık haline getirmemiz enerji tasarrufu konusunda bize yardımcı olacaktır. Ayrıca evin iç cephelerinin açık renge boyanması ve gün ışığından yeterince faydalanmak aydınlatma konusunda verdiğimiz çabanın karşılığını almamızı sağlayacaktır.

Uzmanlar uyarıyor; halk arasında Çin malı olarak tabir ettiğimiz ürünleri kısa vadede tasarruf sağlamak için satın almak aslında tüketiciye faydadan çok zarar getiriyor.

Bu tür ürünler kalitesiz olup etiket değerlerine uygun performans göstermediğinden kısa sürede bozulabiliyor. Bu nedenle bilinçli tüketiciler herhangi bir aydınlatma ürünü satın almadan önce mutlaka etiket değerlerini kontrol etmeli ve sadece uluslararası onayı olan ürünleri tercih etmeli.

Yaşam kalitemizin düşmemesi için aydınlatma seçimi oldukça önemli bir konudur. Doğru aydınlatma seçimi uzun vadede elektrik tasarrufu sağlarken içinde yaşadığımız doğal çevreyi de koruyarak çocuklarımıza daha temiz bir dünya bırakmamızı sağlayacak.

Bu nedenle hepimiz bilinçli tüketiciler olarak üzerimize düşen görevi yapmalı ve doğru aydınlatma seçimine özen göstermeliyiz.

Ampul Nasıl Değiştirilir?