Bu ayki köşemde GSYİH açısından Afrika’nın en zengin ülkelerinden biri olan Gabon’dan bahsedeceğim. Nüfusunun 2,3 milyon kişi olduğu tahmin edilmektedir. Libreville ülkenin başkenti ve en büyük şehridir.
Gabon’un asıl sakinleri pigme halklarıdır. 14. yüzyıldan itibaren Bantu göçmenleri de bölgeye yerleşmeye başlamıştır. Ağustos 1960’ta Fransa’dan bağımsızlığını kazanmasından bu yana Gabon egemen devletinin üç cumhurbaşkanı olmuştur. 1990’larda, daha şeffaf bir seçim sürecini amaçlayan ve bazı devlet kurumlarında reform yapan çok partili bir sistem ve demokratik bir anayasa getirmiştir. Buna rağmen Gabon Demokratik Partisi (PDG) baskın parti olmaya devam etmektedir.
Kişi başına düşen gelir açısından Afrika’nın en zengin ülkelerinden biridir; ancak nüfusun büyük bir kısmı çok yoksuldur. PDG’li Omar Bongo 1967’de göreve gelmiş ve bir tür Bongo hanedanı yaratarak kendi ve küçük elit iktidarını Françafrique adı verilen bir kayırmacılık ağı aracılığıyla istikrara kavuşturmuştur.
Resmi dil Fransızca’dır ve Bantu etnik grupları ülke nüfusunun yaklaşık %95’ini oluşturmaktadır. Petrol ve yabancı özel yatırımlar sayesinde bölgedeki en yüksek dördüncü İGE’ye (Mauritius, Seyşeller ve Güney Afrika’dan sonra) ve tüm Afrika’daki (Seyşeller, Mauritius, Ekvator Ginesi ve Botsvana’dan sonra) en yüksek beşinci kişi başına düşen GSYİH’ye (PPP) sahiptir.
Ağustos 2023’teki tartışmalı cumhurbaşkanlığı seçimlerinden birkaç gün sonra bir grup askeri yetkili askeri darbe yaptıklarını ve hükümeti devirerek Ali Bongo Ondimba‘yı görevden aldıklarını ilan etti.
Bu darbe, Ali Bongo’nun üçüncü bir dönem için resmen yeniden seçilmesinden saatler sonra geldi. General Brice Oligui Nguema geçiş dönemi lideri olarak atandı. Bu olay, 2020’den bu yana bölgedeki sekizinci askeri müdahale örneği oldu ve demokratik istikrarla ilgili endişeleri artırdı.
Petrol gelirleri hükümet bütçesinin yaklaşık %46’sını, gayri safi yurtiçi hasılatının (GSYİH) %43’ünü ve ihracatın %81’ini oluşturmaktadır. Petrol üretimi 1997’deki günlük 370.000 varillik en yüksek noktasından düşüşe geçmiştir. Bazı tahminler Gabon petrolünün 2025 yılına kadar tükeneceğini göstermektedir.
Ekonomi maden çıkarmaya bağımlıdır. Petrolün keşfinden önce Gabon ekonomisinin “temel direği” tomrukçuluktu. Daha sonra, tomrukçuluk ve manganez madenciliği “sonraki en önemli” gelir kaynakları olmuştur.
Bazı keşifler, dünyanın keşfedilmemiş en büyük demir cevheri yatağının varlığına işaret etmektedir. Kırsal bölgelerde yaşayan ve maden çıkarma endüstrilerinde istihdam imkanı olmayan bazı kişiler için kentsel bölgelerdeki aile üyelerinden gelen işçi dövizleri veya geçimlik faaliyetler gelir sağlamaktadır.
2022 yılında Gabon ekonomisi yüksek petrol fiyatları ve güçlü emtia üretiminden faydalandı. Büyüme, COVID-19 salgını ve petrol fiyatlarındaki dalgalanmaların neden olduğu 2020 durgunluğundan önemli bir toparlanmayı yansıtarak %3,1’e ulaştı.
Petrol fiyatlarındaki artış, artan üretimle birleşerek ülke için önemli gelirler yarattı ve 2021’de GSYH’nin %1,9’u oranındaki bütçe açığını 2022’de GSYH’nin %3,0’ü oranında fazlaya dönüştürdü.
2022’deki ekonomik toparlanma, 2021’de %60,7 olan kamu borcunun GSYH’ye oranını 2022’de %52’ye düşürmüştür. İhracat performansı ticaret dengesini iyileştirmiş olsa da, nakit yönetimi sorunları ve borçların birikmesi gibi zorluklar devam etmekte ve gelecekteki borç yönetimi için risk oluşturmaktadır.
Buna ek olarak, yüksek dünya gıda ve enerji fiyatları, 2021’de %1,1’den 2022’de %4,3’e yükselen enflasyona yol açmıştır. Bu enflasyon, ekonomik toparlanma sayesinde yoksullukta genel bir azalma olmasına rağmen yaşam koşullarını etkilemiştir.
Yakın zamanda gerçekleşen darbe, ülkenin ekonomik görünümüne belirsizlik getirmiştir. Bu olaydan önce 2023-2025 yılları arasında manganez, kereste ve palmiye yağı gibi çeşitli sektörlerin etkisiyle %2,8’lik bir büyüme bekleniyordu.
Son dönemde bölgesel finans piyasalarına bağımlı olan Gabon’un büyüme ve finansman kapasiteleri etkilenebilir. Borçların geri ödenmesi ve sağlam reformlar yine de ülkenin finansman maliyetlerini hafifletebilir.
İthalat rakamlarına bakıldığında en çok ithal ettiği kalemler sırasıyla makine, demir-çelik, elektrik malzemeleri, et ve karayolu taşıtları iken, en çok ithalat yaptığı ülkeler ise Çin, Fransa, Belçika, ABD, Hollanda’dır. Türkiye’den (8) en çok demir-çelik, hububat, plastik malzemeler, makine, mobilya ve elektrik malzemeleri ithal etmektedir.
İhracat rakamlarına bakıldığında ise en çok ihraç ettiği kalemler sırasıyla mineral yağlar, metal cevheri, ahşap, hayvani yağlar, demir-çelik iken en çok ihracat yaptığı ülkeler sırasıyla Çin, İtalya, Kore, Hindistan ve Endonezya iken, Türkiye’ye en çok demir-çelik, ahşap, gemi, metal cevher ihraç etmektedir.
Elektrik sektöründe de Türk firmaları oldukça etkin. Gabon pazarında yer alan bazı Türk firmaları arasında Bafra Aydınlatma, Nak Kablo, Zeybek Elektrik, Emfanorm Elektronik (Bylion), ACK Aydınlatma, Metalka Elektromekanik, NKS Kablo, Timsan Trafo, Vatan Kablo, Borsan Kablo yer alıyor.
Türk inşaat firmaları da Gabon’da birçok projeye imza atmıştır. Bunlardan bazıları, Rönesan Holding’in Angondje konut projesi, bu kapsamda Libreville’de yaklaşık 50bin metrekareye 564 konut inşaa edilmiştir.
İmaş Makine günlük 300 ton buğday kırma kapasiteli un değirmenini kurarak ülkedeki tek değirmene önemli bir alternatif inşaa etti. Değirmen binasının çelik konstrüksiyon ve cephe-çatı kaplamasını holdingimizin inşaat şirketi Seha Yapı üstlendi.
Gabon’un nüfusunun az olmasının aksine, ekonomik göstergelerinin diğer Afrika ülkelerine nazaran daha iyi olması, onu cazip bir pazar haline getiriyor. Şu an ülkedeki siyasi istikrarsızlık, yatırımcıların tereddüt etmesine sebebiyet verse de bu sorunların uzun sürmeyeceği yönünde yaygın görüş pazarlara hakim.
Görüşmek dileğiyle….
