Bu ayki köşemde bir zamanlar ‘Siyahlar Ülkesi’ olarak adlandırılan, yine geçmişte Afrika’nın en geniş ülkesi olarak anılan Sudan’dan bahsedeceğim. Yaklaşık 45 milyon nüfusuyla resmi dili Arapça ve İngilizce’dir. Buna rağmen halkın çoğu etnik dilleri konuşmaktadır.
- yüzyılın başlarından itibaren Sudan’ın tamamı, Muhammed Ali hanedanı altında Mısır tarafından fethedildi. 1881’de Mısır’daki milliyetçi duygu, Mısır monarşisinin gücünü “zayıflatan” ve sonunda Mısır’ın Birleşik Krallık tarafından işgaline yol açan Orabi İsyanı’na yol açtı. 1899’da İngiliz baskısı altında Mısır, Sudan üzerindeki egemenliğini Birleşik Krallık ile paylaşmayı kabul etti. Aslında, Sudan bir İngiliz mülkü olarak yönetiliyordu. 20. yüzyıl, Birleşik Krallık’ın işgalini sona erdirmeye odaklanan hem Mısır hem de Sudan milliyetçiliğinin büyümesini gördü.
1952 Mısır devrimi monarşiyi devirdi ve İngiliz kuvvetlerinin tüm Mısır ve Sudan’dan çekilmesini talep etti. Devrimin iki eş liderinden biri ve yarı Sudanlı olan ve Sudan’da büyümüş Mısır’ın ilk Cumhurbaşkanı Muhammed Naguib, Sudan’ın bağımsızlığını güvence altına almayı devrimci hükümetin önceliği haline getirdi. Ertesi yıl, Mısır ve Sudan baskısı altında Birleşik Krallık, Mısır’ın her iki hükümetten de Sudan üzerindeki ortak egemenliğini sona erdirmesi ve Sudan’a bağımsızlık vermesi talebini kabul etti. 1 Ocak 1956’da Sudan usulüne uygun olarak bağımsız bir devlet ilan edildi.
Sudan bağımsızlığını kazandıktan sonra Cafer Nimeiry rejimi İslamcı yönetime başladı. Bu daha sonra Ulusal İslami Cephe’nin (NIF) etkilediği hükümet güçleri ile Sudan Halk Kurtuluş Ordusu’nu oluşturan (SPLA) güneyli isyancılar arasındaki bir iç savaşın çıkmasına neden oldu.
Bu olaylar 2011’de Güney Sudan’ın bağımsızlığıyla sonuçlandı. 1989 ile 2019 yılları arasında Sudan, özellikle de 2003’te Darfur bölgesinde patlak veren savaşta eylemleri nedeniyle işkence, azınlıklara yönelik zulüm, küresel terörizmi destekleme iddiaları ve etnik soykırım dahil olmak üzere insan hakları ihlalleriyle suçlanan Ömer El Beşir liderliğindeki 30 yıllık bir askeri diktatörlük yaşadı.
Genel olarak, rejimin eylemleri tahminen 300.000 ila 400.000 kişinin ölümüyle sonuçlandı. 2018’de Beşir’in istifasını talep eden protestolar patlak verdi ve bu, 11 Nisan 2019’da bir darbe ve ardından Beşir’in hapse atılmasıyla sonuçlandı. Sudan’ın ekonomisine bakacak olursak, Çin Halk Cumhuriyeti, Sudan’ın en büyük ticaret ortaklarından biridir ve Çin, Büyük Nil Petrol Boru Hattı’nda yüzde 40 hisseye sahiptir.
Tarihsel olarak tarım, Sudanlıların yüzde 80’inden fazlasının ana gelir ve istihdam kaynağı olmaya devam ederken ve ekonomik sektörün üçte birini oluştururken, petrol üretimi Sudan’ın 2000 sonrası büyümesinin ana nedeniydi. Şu anda Uluslararası Para Fonu (IMF), sağlam makroekonomik politikalar uygulamak için Hartum hükümeti ile birlikte çalışıyor.
Dış ticaret rakamlarına yakından bakacak olursak Çin, Hindistan, Mısır, Suudi Arabistan, Rusya Federasyonu ve Türkiye en fazla ithalat yaptığı ülkelerdir. En çok ithal ettiği ürünler ise makine teçhizatları, şeker, hububat, motorlu kara taşıtları, plastik ve elektrik malzemeleridir.
Türkiye’den en çok makine teçhizatları, yenilen sebze, motorlu kara taşıtları, elektrik malzemeleri ve ayakkabı ithal etmektedir. En çok ihracat yaptığı ülkeler Çin, Suudi Arabistan, Hindistan, İtalya ve Mısır’dır.
Yağlı tohum ve meyveler, mineral yakıtlar, canlı hayvan, pamuk ve sakız- reçine en fazla ihraç edilen kalemlerdir. Türkiye’ye en çok yağlı tohum, pamuk, deri, inci ve plastik malzemeleri ihraç etmektedir.
Elektrik sektörüne yakından bakacak olursak birçok Türk markasının varlığına tanık olabiliriz. Pazardaki bazı Türk markaları arasında başta Sigma Elektrik hem devlet ihalelerinde hem toptan pazarında olmak üzere, Klemsan, Tense, Aksa Jeneratör, Emas, Delta Elektrik bu markalardan bazıları.
Genel olarak değerlendirirsek piyasadaki ucuz Çin, Hint ve Mısır ürünlerinin yanında Türk markalarının sunduğu mal ve hizmetler Avrupa mal ve hizmetlerinin kalitesinde ancak daha uygun fiyatlı olduğu için tercih edilmektedir. Bunun yanı sıra inşaat sektöründen de birçok firma Sudan’a yatırım yapıyor.
Özellikle darbeden sonra aksayan Türk projeleri 2 devletin girişimleriyle beraber yoluna girmektedir. Sudan’da 200’e yakın Türk şirketi var. Bu şirketlerin yatırım tutarı ise 650 milyon dolar. Bu projelerden bazıları ise; Summa İnşaat durdurulan havalimanı projesini 2021’de tekrar hayata geçirerek 12 milyon yolcu kapasitesi olacak olan havalimanını yaklaşık 3 senede bitirmeyi öngörüyor.
Ayrıca 2014 yılında Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı öncülüğünde Sudan’daki 7.8 milyon dekar tarım arazisi 99 yıllığına kiralanmıştı. Bu topraklarda ananas, mango, avokado, pepino, jambu, kanola, pamuk ve yağlı tohum gibi Türkiye’de yetişmeyen ya da üretim açığı olan tropikal tarım ürünlerinin ucuza yetiştirilmesi hedefleniyor.Türk ortaklı Sur Textile adlı şirket, Sudan’ın Hasahisa kentinde 100 milyon dolarlık fabrikanın temellerini 2016’da atmıştı.
Bankacılık işlemlerine bakıldığında Türkiye Halk Bankası ile Omdurman National Bank ve Sudanese French Bank arasında imzalanan muhabirlik anlaşması dışında Türkiye’deki bankalarla Sudan’daki bankalar arasında muhabirlik anlaşması bulunmaması nedeniyle akreditif işlemleri ya da para transferi konuları dikkate alınmalıdır.
