Bu ayki köşemde bir zamanlar “Tanrı’nın Toprakları” olarak adlandırılan Fas ülkesinden bahsedeceğim. Resmi dili hem Arapça hem de Berberice olan ülkenin nüfusu yaklaşık 38 milyondur. Başkenti Rabat olmasına karşın en büyük şehri Kazablanka’dır.
90.000 yıl önce Paleolitik Çağ’dan beri yerleşim yeri olan ilk Fas devleti 788’de İdrîs I tarafından kurulmuştur. Ardından birçok hanedan tarafından yönetildi ve 11. ve 12. yüzyıllarda Murabıtlar zamanında bölgesel bir güç olarak zirvesine ulaştı.
Muvahhid hanedanları, İber Yarımadası ve Mağrip’in çoğunu kontrol ettiğinde 15. ve 16. yüzyıllarda Fas, Portekiz’in bazı toprakları ele geçirmesi ve Osmanlı İmparatorluğu’nun doğudan baskı kurması nedeniyle egemenliğine yönelik dış tehditlerle karşı karşıya kaldı.
Marinid ve Saadi hanedanları yabancı egemenliğine direndi ve Fas, Osmanlı egemenliğinden kaçan tek Kuzey Afrika ülkesi oldu. Ülkeyi bugüne kadar yöneten Alaouite hanedanı 1631’de iktidarı ele geçirdi ve sonraki iki yüzyıl boyunca Batı dünyasıyla diplomatik ve ticari ilişkileri genişletti.
Fas’ın Akdeniz’in ağzına yakın stratejik konumu, Avrupa’nın yeniden ilgisini çekti. 1912’de Fransa ve İspanya, Tanca’da uluslararası bir bölge ayırarak ülkeyi hamiliklere böldü. Aralıklı ayaklanmalar ve sömürge yönetimine karşı isyanların ardından, 1956’da Fas bağımsızlığını yeniden kazandı ve yeniden birleşti.
Fas ekonomisi, 1993 yılından bu yana eskiden hükümetin yönetiminde olan bazı ekonomik sektörlerin özelleştirilmesi politikasını izlemiştir. Fas, Afrika ekonomik ilişkilerinde önemli bir oyuncu haline gelmiştir ve GSYİH açısından Afrika’nın beşinci büyük ekonomisidir.
Hizmetler sektörü, GSYİH’nın yarısından biraz fazlasını oluşturur ve madencilik, inşaat ve imalattan oluşan sanayi çeyrek dilime tekabül eder. En yüksek büyüme kaydeden sektörler turizm, telekomünikasyon, bilgi teknolojisi ve tekstildir.
Turizm, fosfat endüstrisinden sonra Fas’ta en fazla döviz kazandıran ikinci sektördür. Ayrıca 2018’in en çok ziyaret edilen Afrika ülkesi olmuştur.
Fas’ta tarım, ülke işgücünün yaklaşık %40’ını istihdam etmektedir. Bu nedenle, ülkedeki en büyük işverendir. Kuzeybatının yağışlı kesimlerinde arpa, buğday ve diğer hububatlar sulama yapılmadan yetiştirilebilir.
Geniş ovaların bulunduğu Atlantik kıyısında, büyük ölçüde artezyen kuyularından sağlanan su ile zeytin, narenciye ve şaraplık üzüm yetiştirilir. Hayvancılık ve balıkçılık yapılır.
Fas’ın tarımsal üretimi de portakal, domates, patates, zeytin ve zeytinyağından oluşmaktadır. Fas, tahıl, şeker, kahve ve çay dışında iç tüketime yetecek kadar gıda üretmektedir.
Fas’ın elektrik arzının yaklaşık %56’sını kömürden sağlar. Ancak, tahminler Fas’taki enerji gereksinimlerinin 2012 ve 2050 yılları arasında yılda %6 oranında artacağını gösterdiğinden Faslıları daha fazla yenilenebilir kaynaklar da dahil olmak üzere enerji arzını çeşitlendirmenin yollarını aramaya teşvik eden yeni bir yasa çıkarılmıştır. Bu sebeple Fas hükümeti bir güneş termik enerji santrali inşa etmek için bir proje başlattı.
17 Nisan 2022’de Rabat-Fas Sürdürülebilir Güneş Enerjisi Ajansı (MASEN) ve Enerji Geçişi ve Sürdürülebilir Kalkınma Bakanlığı, çok siteli bir güneş enerjisi projesi olan Mega Proje Nur II Güneş Enerjisi Santrali’nin birinci fazının lansmanını duyurdu.
Dış ticaret rakamlarına bakıldığında sırasıyla başta gübre, elektrik malzemeleri, motorlu kara taşıtları, tekstil, anorganik kimyasallar ve yemişler bulunmaktadır. İspanya, Fransa, Brezilya, Hindistan ve İtalya en çok ihracat yapılan ülkelerdir. Türkiye’ye en çok anorganik kimyasallar, motorlu kara taşıtı ve gübre ihraç etmektedir.
En çok ithalat yaptığı kalemler ise mineral yakıtlar, elektrik malzemeleri, motorlu kara taşıtları, makine ekipmanları ve plastik malzemeleridir.
En çok ithalatı sırasıyla İspanya, Çin, Fransa, ABD ve Türkiye’den yapmaktadır. Türkiye’den en çok demir-çelik, motorlu kara taşıtları, makine ekipmanları, plastik malzemeler, pamuk ve elektrik malzemeleri ithal etmektedir.
Elektrik sektöründe popüler Avrupa, Çin ve lokal markaların yanı sıra birçok Türk malı da görülür.
Legrand, Schneider, Himel, Ingelic, Hager gibi Avrupa markalarının yanı sıra Türk markalarından da Vatan Kablo, Borsan Kablo, Üntel Kablo, Tempa Pano, Çetinkaya Pano, Eraplast, Klemsan, Ak-İş Plastik, Netelsan, Arken Jeneratör, Aksa Jeneratör, Erka Kablo ve Sigma Elektrik pazarda en çok göze çarpan firmalardan bazıları olarak karşımıza çıkıyor.
Fas’ta yaklaşık 80 Türk firması faaliyet gösteriyor. Yerleşik belli başlı Türk firmaları arasında BİM (süpermarket zinciri), Courant Bleu (plastik ürünler imalatı), Cromevier S.A.R.L. (mutfak lavabosu ve evye üretimi), Galaksika Maroc (ev tekstili üretimi), Hobi Mobi (hediyelik eşya, züccaciye) bulunuyor.
İnşaat sektörü de yine aynı şekilde Fas’ı odağına almış durumda. Örneğin, ihale kazanan ilk Türk inşaat firması olan Doğuş Holding, Fas’ta 82 milyon dolar tutarında bir yol ihalesi kazandı.
Fas Ulaştırma ve Teçhizat Bakanlığının Safi Şehir Limanı Projesini STFA İnşaat üstlendi. Abalıoğlu Holding isimli Türk şirketi maden arama faaliyetlerinde bulunmak üzere yaklaşık 373.500€ sermaye ile “Abalıoğlu Mining Morocco” isimli bir şirket kurdu.
Fas’ta gerçekleştirilen Casablanca Tramvayı İkinci Hat Projesi, Yapı Merkezi tarafından 2010-2013 yılları arasında yapılan birinci hattın devamı niteliğindedir.
Yapı Merkezi, birinci hattaki başarısıyla LRTA tarafından “Yılın En İyi Projesi Ödülüne” layık görülmüş olup, İkinci Hat Projesinin Yapı Merkezi’ne verilmesinde, ilk hattaki bu üstün performans önemli rol oynamıştır.
Görüşmek dileğiyle….
