Beş A’nın bünyesindeki aydınlatma profesyonelleri tarafından hazırlanan ve tüm sektöre fayda sağlamak amacıyla yayınlanan “Beş A Acil Aydınlatma Tasarım Rehberi” kapsamında bu ay acil aydınlatma sistemlerinde düzenli test, bakım ve kayıt süreçlerini inceleyeceğiz.
Bina sorumlularının yasal olarak sorumlu olduğu kayıt defterlerinin nasıl düzenlenmesi gerektiği, acil aydınlatma sistemlerine periyodik olarak uygulanması gereken test-bakım süreçlerinin ayrıntıları ve test-bakım süreçlerinin otomasyonla desteklenmesinin faydalarını gibi önemli bilgilere yazının devamında ulaşabilirsiniz.
Acil aydınlatma uygulanan binanın, konu ile ilgili Elektrik İç Tesisleri Proje Yönetmeliği’ne göre hazırlanmış bir projesi olmalı ve bina sorumlusuna teslim edilmelidir. Doğru projelendirme hayati önem taşımaktadır.
- Bu projede ilgili tüm cihazlar yer almalı ve projenin ilgili standart ve yönetmeliklere uygun olduğunu doğrulamak açısından yetkili bir kişi tarafından imzalanmalıdır.
- Zaman içinde yapılan değişikliklerin projede güncellenmesi sağlanmalıdır. “Yönetmeliklere uygun projelendirme, kanuni gereklilik olmakla birlikte hayati önem taşır.”
- Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik (BYKY) ve EN 50172 Standardı gereği bina kullanıcısı/sahibi acil aydınlatma sistemini periyodik olarak test etmeli veya ettirmeli ve herhangi bir olumsuz durum yaşanması halinde kendi menfaatleri açısından gereken tüm belgeleri resmi ve yasal mercilere sunacak şekilde saklamalıdır.
- Tüm işlemler bu konuda yetkili ve bilgili bir kişi/kurum tarafından yapılmalı ve sonuçları kaydedilmelidir.
Acil Aydınlatma Sistemlerinde Test Ve Bakım Kayıt Defteri
Acil aydınlatma sistemlerinde periyodik olarak yapılan test ve bakımlar bir kayıt defterinde tutulmalıdır. Kayıt defteri bina kullanıcısı/sahibi tarafından atanan sorumlu bir kişinin gözetiminde binada tutulmalı ve herhangi bir yetkili merci tarafından incelenmesi için hazır olmalıdır. Yetki verilen bu kişi, sistemin düzgün çalışmasını korumakla sorumludur.
Bir yıllık dönem sonunda testler gerektiği gibi başarı ile sonuçlanır ve sistem işler durumda çalışmaya devam ederse bina sorumlusuna “Test Sertifikası” verilmelidir.
Kayıt defterinde aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır:
- Sistemin devreye alınma tarihi ya da kabul tarihi,
- Her bir periyodik muayene ve test tarihi,
- Test ve muayene ile ilgili kısa ayrıntılar ve tarihi,
- Test ve muayene sırasında ortaya çıkan arıza detayı, düzeltilmesi ile ilgili alınan önlemler ve tarihleri,
- Acil aydınlatma sisteminde yapılan bir değişiklik varsa bununla ilgili açıklama ve tarihi,
- Eğer testler bir otomatik test cihazı kullanılarak yapılıyorsa bu cihazın özelliği ve çalışma şekli açıklanmalıdır.
- Test kayıtları yangın alarmı, zaman içinde ortaya çıkan lamba ve batarya değişiklikleri gibi şeyleri de kapsamalıdır.
Acil Aydınlatma Sistemlerinde Fonksiyon Testi
Cihazın acil durumda düzgün olarak devreye gireceğine dair kısa süre ile yapılan bir testtir. En az ayda bir kez yapılması zorunludur. Genelde 15 günde bir kez (ayda iki kez) olarak uygulanmaktadır.
Aydınlatma ve yönlendirme cihazlarının açıkça görünür durumda olduğu ve düzgün olarak çalıştığı kısa bir süre için (1 dakika gibi) test edilmelidir.
Bu süre sonunda cihazlara tekrar besleme gerilimi uygulanıp şarj göstergeleri kontrol edilerek bu durumun teyidi alınmalıdır. Sonuçlar bir önceki kısımda bahsedilen kayıt defterine işlenir.
Acil Aydınlatma Sistemlerinde Süre Testi
En az yılda bir kez yapılması zorunludur. Genelde altı ayda bir kez (yılda iki kez) olarak uygulanmaktadır. Tüm acil aydınlatma cihazlarının gerektiği kadar süre devrede kalıp kalmadığı kontrol edilmelidir.
Örneğin 3 saatlik bir sistemde bulunan tüm acil aydınlatma armatürlerinin enerji beslemeleri kesilerek 3 saat boyunca yanma testi yapılır. Bu süre sonunda cihazlara tekrar besleme gerilimi uygulanıp şarj göstergeleri kontrol edilerek bu durumun teyidi alınmalıdır. Sonuçlar bu test sonrasında da kayıt defterine işlenir.
Acil Aydınlatma Sistemlerinde Bakım Ve Onarım Faaliyetleri
Cihazların bazı parçaları belli periyotlarda değiştirilmelidir. Bu nedenle cihazlar bakımdan geçirilir. Bakımlar yıllık test (süre testi) sırasında yapılmalıdır.
Sürekli yanan modellerde lamba yılda 8750 saat çalışır. Floresan lambaların ömrü genellikle 7500-10.000 saat arasındadır fakat bu lambanın bir yıl sonra bozulacağı anlamına gelmez. Bir yıl sonra arıza yapma riski artmış olarak değerlendirilmeli ve yılda bir yenisi ile değiştirilmelidir. LED armatürler için böyle bir değişim söz konusu değildir.
Yine cihazlarda kullanılan bataryalar da sonsuz ömürlü değildir, üç ila beş yıl sonra kapasitelerinde azalmalar başlar. Yıllık test sırasında süre testini geçemeyen cihazların aküleri/bataryaları yenileri ile değiştirilmelidir.
Bakım sırasında cihaz içi ve dışı tozlanmalar temizlenmeli, güvenlik açısından şebeke bağlantı klemensi ile lamba ve batarya soketlerinin sıcaklık ve ultraviyoleden etkilenme (yıpranma) durumu gözlenmelidir.
Acil Aydınlatma Armatürlerinde Otomatik Test Sistemleri
Acil aydınlatma sistemi armatürlerinin manuel olarak test edilmesi oldukça zor, masraflı ve yeteri kadar güvenilir olmayan bir uygulamadır. Özellikle armatür sayısının oldukça fazla olduğu uygulamalarda Beş A, otomasyon uygulamalarının kaçınılmaz olduğunu vurgular.
Avantajları
- Tüm acil aydınlatma ekipmanlarını kontrol edebilir.
- Arıza durum bilgisi verir.
- Sistemdeki tüm bileşenlerin çalışma süreleri ve ömür değerleri her an kontrol edilebilir.
- EN 50172 standardına göre sistemi otomatik olarak test eder.
- Test kayıtlarını tutar.
- Test sonuçlarını e-posta olarak istenilen kişilere gönderir.
- Birden fazla sistem birbirine bağlı olarak çalışabilir.
- İnternet üzerinden sistem tek tek kontrol edilebilir, uzaktan izlenebilir.
- Sistem tek noktadan görüntülenebilir.
Otomatik Test Sistemlerine Güvenilirlik
Otomatik test sistemleri acil aydınlatma sisteminin test, bakım ve raporlamaları açısından büyük kolaylıklar getirmekle birlikte, bu sistemin ilgili standartlara göre akredite bir laboratuvar tarafından onaylanmış olması da sistemin güvenilirliği açısından çok önemlidir.
“Acil aydınlatma otomatik test sistemleri, IEC/EN 62034: Bataryadan Beslenen Acil Kaçış Aydınlatması İçin Otomatik Deney Sistemleri standardının tüm gerekliliklerini yerine getirmelidir.
Ayrıca bu sistemin uç bileşenleri olan acil aydınlatma armatürleri de ‘IEC/EN 60598-2-22: Aydınlatma Armatürleri-Bölüm 2-22: Belirgin Özellikler- Acil Aydınlatma için’ standardının tüm gerekliliklerini yerine getirmelidir.”
EN 62034 Standardı, otomatik test sistemlerinin sağlaması gereken tüm özellikleri aşağıdaki gibi tanımlamıştır:
- Sistem çözümü, uç ürünleri ile birlikte test edilmiş ve sertifikalandırılmış olmalıdır.
- Sistemin tüm uç ürünleri IEC 60598-1 ve IEC 60598-2-22 gerekliliklerine uygun ve onaylı olmalıdır.
- Elektromanyetik olaylar sistemin çalışmasını engellememeli, istenmeyen bir testi başlatmamalıdır. Acil aydınlatma armatürleri için gereklilikleri ve uygunluk kriterlerini uygulayan IEC 61547 testleriyle uygunluk kontrol edilmiş olmalıdır. Ek olarak, besleme gerilimi düşüşleri ve kesinti testleri, IEC 61547’ye göre yapılmış olmalıdır. Test sırasında sistemin çalışması etkilenmemeli ve sistem tarafından istenmeyen testler başlatılmamalıdır.
- Sistemde oluşabilecek herhangi bir yazılım arızası, sisteme bağlı armatürlerden birden fazlasının acil çalışmasını engellememeli ve yine istenmeyen bir test başlatılmamalıdır.
- Sistem tasarımı yalnızca yetkili personelin test süresini ve test sıklığını değiştirmesine izin vermelidir.
- Sistemin yapacağı testlerde oluşabilecek başarısızlıklar, (batarya hatası, lamba hatası, fonksiyon testi hatası, süre testi hatası gibi) yönetim panelinde gösterilmelidir.
- Maintained ürünlerdeki olası lamba hataları hem normal modda hem de acil modda tespit edilebilmelidir.
Sistemin bileşenleri arasında herhangi bir iletişim kesintisi (haberleşme devresi hataları, kablolama hataları, router ve/ veya panel devre hataları gibi), sisteme bağlı aydınlatma armatürlerinin acil çalışmasını engellememeli veya istenmeyen bir testi başlatmamalıdır.
- Sistemin bileşenleri arasında oluşabilecek iletişim kesintisi, yönetim panelinde bir hata olarak belirtilmelidir.
- Test modunda enerji kesilirse, ürün direkt olarak acil mod çalışmaya geçmeli, test sonlanmalı ve daha sonraya ertelenmelidir. Planlanan testin ertelenmesi durumu, yönetim panelinde belirtilerek operatör bilgilendirilmelidir.
- Sistemin otomatik test zamanlayıcısı, iki zamanlama gereksiniminden oluşmalıdır. Bunlar test aralığının zamanlaması ve test fonksiyonunun zamanlamasıdır. Her iki test zamanlamasının doğruluğu, haftada ±75 s’lik bir kesinliğe sahip olmalıdır.
- Sistem, tüm test sonuçlarının görülebildiği bir izleme paneline sahip olmalıdır. Sistem test sonuçları göstergesi, bir süre testinin başarısızlığının göstergesi, sonraki başarılı bir fonksiyonel test tarafından iptal edilmeyecek şekilde tasarlanmalıdır.
- Bir şebeke arızası durumunda, var olan test arızası sonuçları, ana şebeke arızası giderilene kadar saklanmalı ve ana şebeke arızası giderildiğinde yönetim panelinde tekrardan gösterilmelidir.
- Sistem, uç ürünlerdeki şebeke beslemesinin normal çalışıp çalışmadığını veya arızalı olup olmadığını belirtmelidir.
- Arıza göstergeleri, sadece arızanın düzeltilmesi ile arızasız durumuna sıfırlanmalıdır. Yönetim paneli üzerinden sıfırlama yapılamamalıdır.
- Gerçekleştirilen testlerin sonuçları, izleme panelinden görüntülenebildiği gibi elektronik olarak da depolanabilmelidir. Test geçmişi hem görsel hem de basılabilir bir kayıt olarak mevcut olmalıdır.
Olası elektrik kesintisinde kayıtlı planlar kalıcı olarak saklanmalı ve şebeke normale döndüğünde tekrardan ekranda gösterilmelidir.
- “Real time” zamanlayıcı ile olası elektrik kesintilerinde sistem saati daima korunmalıdır.
“Kullanıcı yükü 200’den fazla olan binalarda ya da acil aydınlatma armatürü sayısının 100’den fazla olduğu binalarda, ‘Acil Aydınlatma İzleme Sistemi’ kurulması, test ve bakımların daha kolay yapılmasını sağlayacak ve acil aydınlatma sisteminin herhangi bir acil durumda çalışır durumda olacağını garanti altına alacaktır.”
Beş A, tüm bu gereksinimlere uygun olarak ve uygulama alanlarındaki ihtiyaçları da gözeterek kablolu ve kablosuz haberleşme özelliklerine sahip iki çözüm sunmaktadır.
Sunmuş olduğu çözümlerinde tüm dünyada uluslararası yayınlanmış standartları ile kabul gören DALI altyapısını kullanmasının yanında, sistemleri ayrıca ilgili EN 62034 otomatik test sistemleri standardı konusunda da Kitemark sertifikalıdır.
Gelecek sayı, Beş A tarafından geliştirilen ve pazara sunulan ELCO ve WELCO isimli acil aydınlatma sistemlerini inceliyor olacağız.
