AB’nin Döngüsel Ekonomi Eylem Planı (CEAP), biyokütle, fosil yakıtlar, metaller ve mineraller gibi malzemelerin küresel tüketiminin önümüzdeki 40 yıl içinde iki katına çıkmasının beklendiğini, yıllık atık üretiminin ise 2050 yılına kadar yüzde 70 oranında artacağını öngörüyor.
Ürünlerin çevresel etkilerinin yüzde 80’e kadarı tasarım aşamasında belirleniyor. Bunun önemli bir nedeni, ‘al-kullan-at’ şeklindeki doğrusal modelin, üreticilere ürünlerini daha döngüsel hale getirmeleri için yeterli teşviki sağlamamasıdır.
Temel malzemeler AB’de yıllık net sera gazı (GHG) emisyonlarının yaklaşık %16’sını ve küresel olarak %20’sini oluşturmaktadır. Bu nedenle, iklim nötr malzeme ve ürünlere geçişi hızlandırmak kritik önem taşıyor.
Dijital olarak etkinleştirilmiş çözümlerin, daha sürdürülebilir bir ekonomiye ve AB’nin “rekabetçi sürdürülebilirliğine” dönüşümün merkezinde yer aldığı yaygın olarak kabul edilmektedir.
Avrupa Komisyonu, dijitalleşmeyle bağlantılı paralel dönüşümü ve iklim açısından nötr, sürdürülebilir bir Avrupa ekonomisine yönelik dönüşümü “İkiz Geçiş” olarak tanımlıyor. Komisyonun görüşü, bu geçişin ancak belirtilen iki dönüşümün gerçekten bağlantılı olması durumunda işe yarayabileceği yönündedir; başka bir deyişle, dijital teknolojiler iklim nötrlüğü için çok önemli kolaylaştırıcılardır.
Dijital Ürün Pasaportu (DPP), döngüsel ekonomiye katkıda bulunmak amacıyla, ön tasarımının, esas olarak üreticiler tarafından derlenen ürünle ilgili bilgilere sahip olması ve dolayısıyla daha döngüsel ürünler için temel oluşturması beklenen bir sistemdir. Ürün etiketleme ve paketleme için QR kodlu etiketler, RFID çipleri veya her ikisinin bir kombinasyonu kullanılarak gerçekleştirilebilir.
Menşe, malzeme, üretim süreçleri, sürdürülebilirlik ve yaşam döngüsü yönetimi gibi çeşitli konular hakkında kapsamlı veriler sağlar. DPP’ler şeffaflığı, sürdürülebilirliği ve döngüsel ekonomi uygulamalarını geliştirmeyi amaçlamaktadır.
Ürünlerin düzenleyici gereklilikleri ve tüketici beklentilerini karşıladığından emin olmak için genellikle elektronik, tekstil ve otomotiv gibi sektörlerde kullanılırlar. T.C. Ticaret Bakanlığı’nda Yeşil Mutabakat kapsamında Haziran 2023 tarihinde “Avrupa Komisyonu Dijital Ürün Pasaportu” isimli bir seminer düzenleyip bu konunun tasarımı, fonlanmasına dair bir bilgilendirme yapmıştır.
Dijital Ürün Pasaportunun temel bileşenleri:
Ürün Tanımlaması: Seri numaraları, barkodlar veya RFID etiketleri gibi benzersiz tanımlayıcılar.
Malzeme Bileşimi: Üründe kullanılan malzeme ve maddelere ilişkin bilgiler.
Üretim Ayrıntıları: Konumlar ve koşullar da dahil olmak üzere üretim sürecine ilişkin veriler.
Sürdürülebilirlik Bilgileri: Ürünün çevresel etkisi, enerji tüketimi ve karbon ayak izine ilişkin ayrıntılar.
Mevzuata Uygunluk: İlgili yasa ve standartlara uygunluğun belgelenmesi.
Kullanım ve Bakım: Ürünün doğru kullanımı, bakımı ve bakımı için talimatlar.
Kullanım Ömrü Sonu Bilgileri: Geri dönüşüm, imha veya yenileme ve yeniden kullanım potansiyeli hakkında rehberlik.
DPP’lerin, değer zincirleri arasında ürünlerin karbon ayak izi ve geri dönüştürülebilirliği gibi sürdürülebilirlik parametreleri hakkında bilgi alışverişini sağlayarak yenilikçi yaklaşımları kolaylaştırmada kilit bir rol oynaması bekleniyor.
Daha genel anlamda DPP’ler, yeni pazarlar ve iş modellerine yönelik olanlar da dahil olmak üzere döngüsel ekonomi ve karbon azaltma stratejilerinin etkinleştirilmesinde ve ayrıca sosyal uygunluk raporlamasında anahtar rol oynayabilir. Ancak geniş çapta uygulanabilir bir DPP yaklaşımı henüz oluşturulmamıştır.
AB’nin Sürdürülebilir Ürünler Yönetmeliği (ESPR) için Ekolojik Tasarım önerisini takiben Komisyon, tasarımın temel unsurlara uyarlanması için sektörel modülasyonlarla tamamlanan, çoğu malzeme ve ürüne uygulanabilen DPP’ler için genel bir temel tasarımı uygulamaya koyacaktır.
Ürünler ve malzemeler kullanım ömürleri boyunca çeşitli endüstrilerden ve uygulamalardan geçebileceğinden DPP’nin diğer benzer sistemlerle birlikte çalışabilmesi gerekecektir.
Bir DPP’nin uygulamaya konması aşağıdakiler de dahil olmak üzere bir dizi fayda sağlayacaktır:
- İşletmeler ve politika yapıcılar için güvenilir ve karşılaştırılabilir ürün sürdürülebilirliği bilgilerine ve ayrıca ürün sorumluluğuyla ilgili zorlukları daha geniş kapsamlı ele almaya yönelik bilgilere erişim.
- Tüketicilerin daha bilinçli ve sürdürülebilir seçimler yapmalarını sağlayacak bilgilere erişimi.
- Değer zincirinin her bir bölümündeki her oyuncu için artan şeffaflık, izlenebilirlik ve tutarlılık.
- Şirketlerin sürdürülebilirlik göstergelerini ve iddialarını dijital bir araç aracılığıyla izlemesi ve raporlaması için destek.
- Döngüsellik ve yeni uygulamalar konusunda yenilikçi düşünceyi kolaylaştırabilecek bir araç.
- Tamamen yeni iş modellerinin geliştirilmesine olanak sağlama potansiyeli.
- Sürdürülebilir yatırım kararlarına olanak sağlayabilecek yeni veri kaynakları.
- Kaynak optimizasyonunun yanı sıra enerji verimliliği stratejilerinin etkinleştirilmesi.
DPP’lerin AB pazarına sunulmasında çeşitli zorluklar devam etmektedir. Bilgi paylaşımı ile kişisel ve kurumsal verilerin korunması arasında denge kurmak kolay değildir. Bilgi aktarımına yönelik ikna edici ve uygulanabilir iş senaryoları eksikse, DPP’lere kurumsal ilgi sekteye uğrar.
Fon veya beceri eksikliği, küçük ve orta ölçekli işletmelerin (KOBİ’ler), yeni kurulan şirketlerin, atık operatörlerinin ve tüketicilerin DPP’leri kullanmasını engelleyebilir. DPP’lerin yaygınlaştırılmasını kolaylaştıracak politika müdahaleleri bu zorlukların aşılmasına yardımcı olabilir.
Görüşmek dileğiyle…
Referanslar:
https://www.banqu.co/blog/the-digital-product-passport-guide
Adisorn, T., Tholen, L., & Götz, T. (2021). Towards a digital product passport fit for contributing to a circular economy. Energies, 14(8), 2289.
