Bu ayki köşemde Afrika’nın en küçük ülkelerinden ve aynı zamanda dünyanın en dar ülkesi Togo’dan bahsedeceğim. Togo, ekonomisi çoğunlukla tarıma dayanan tropikal, Sahra altı bir ülkedir. Resmi dil Fransızcadır. Nüfusu yaklaşık 8 milyondur.
Günümüz Togo sınırlarına 11. ve 16. yüzyıllar arasında çeşitli insan grupları yerleşmiştir. 16. ve 18. yüzyıllar arasında kıyı bölgesi öncelikle Avrupalı köle ticaretinin ileri karakolu olarak hizmet vermiş, bu da Togo ve çevresindeki bölgeye “Köle Kıyısı” adını kazandırmıştır.
1884 yılında Almanya, Togoland adında bir bölgeyi himayesi altına aldığını ilan etti. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Togo’nun yönetimi Fransa’ya devredildi. Togo 1960 yılında Fransa’dan bağımsızlığını kazandı. 1967 yılında Gnassingbé Eyadéma başarılı bir askeri darbeye liderlik etti ve ardından anti-komünist, tek partili bir devletin başkanı oldu.
Eyadéma 1993’te usulsüzlüklerle gölgelenen çok partili seçimlerle karşılaştı ve başkanlığı üç kez kazandı. Öldüğü sırada Eyadéma 38 yıldır cumhurbaşkanı olarak “modern Afrika tarihinde en uzun süre görev yapan lider” idi. 2005 yılında oğlu Faure Gnassingbé cumhurbaşkanı seçildi.
Ülke fosfat yataklarına ve ihracat gelirlerinin yaklaşık %30’unu oluşturan kahve, kakao çekirdeği ve yer fıstığı gibi tarımsal ürünlere dayalı bir ihracat sektörüne sahiptir. Pamuk nakit bir üründür. Verimli topraklar ülkenin %11,3’ünü kaplar ve bunların çoğu gelişmiştir.
Bazı ürünler manyok, yasemin pirinci, mısır ve darıdır. Diğer bazı sektörler bira ve tekstil endüstrisidir. Togo’nun başlıca ihraç malları için düşük piyasa fiyatları, 1990’lar ve 2000’lerdeki istikrarsız siyasi durumla birleştiğinde ekonomi üzerinde olumsuz bir etki yaratmıştır.
Yapısal reformlar bakımından, ticaret ve liman faaliyetleri alanlarında olmak üzere, ekonominin liberalleştirilmesi konusunda ilerleme kaydedilmiştir.
Tarım ekonominin “bel kemiğidir.” Sulama ekipmanı ve gübre alımı için fon sıkıntısı tarımsal üretimi azaltmıştır. Tarım 2012 yılında GSYH’nin %28,2’sini oluşturmuş ve 2010 yılında çalışan nüfusun %49’una istihdam sağlamıştır. Ülke gıda üretiminde esasen kendi kendine yetmektedir. Hayvancılık üretimi büyükbaş hayvan yetiştiriciliği ağırlıklıdır.
Madencilik 2012 yılında GSYH’nin yaklaşık %33,9’unu oluşturmuş ve 2010 yılında nüfusun %12’sine istihdam sağlamıştır. Togo dünyanın en büyük dördüncü fosfat yataklarına sahiptir. Üretimleri yılda 2,1 milyon tondur. Kireçtaşı, mermer ve tuz rezervleri bulunmaktadır. Sanayi, hafif sanayi ve inşaatçılardan oluştuğu için Togo’nun milli gelirinin %20,4’ünü sağlamaktadır. Bazı kireçtaşı rezervleri Togo’nun çimento üretmesine olanak sağlamaktadır.
Ticaret Togo ekonomisi için son derece önemlidir; ihracat ve ithalatın toplam değeri GSYH’nin yüzde 105’ine eşittir.. Hükümetin yabancı yatırıma açıklığı ortalamanın üzerindedir. Sermaye işlemleri bazı kontrollere veya hükümet onayına tabidir. Gelişen bankacılık sistemi genişlemeye devam etmekte ancak likidite sıkıntısı çekmektedir.
Sektörel düzeyde, sanayi faaliyetleri yıla zayıf bir başlangıç yaptıktan sonra madencilik, elektrik ve imalat sektörlerinden gelen olumlu katkılarla 2023 yılında toparlanma işaretleri göstermiştir. Tarımda, hava koşulları 2023-2024 sezonunda iyi bir hasat için elverişli olmuştur.
Büyüme 2023 yılında %5,4 ile güçlü seyretmiştir. 2024 yılında ise mali konsolidasyon çabaları, zayıf dış talep ve bölgesel belirsizliklerin etkisiyle büyümenin bir miktar yavaşlayarak %5,1’e gerilemesi beklenmektedir. Yoksulluğun 2024 ve 2025’te kademeli olarak azalması, 2023’te %42,4 iken 2026’da daha büyük oranda azalarak %36,1’e düşmesi beklenmektedir. Bölgesel istikrarsızlık, finansal türbülans ve iklimsel şokların daha sık yaşanması riskleri, büyümeyi, dayanıklılığı ve kamu borcunun azaltılmasını hızlandıracak reformların yapılmasını gerektirmektedir.
Dış ticaret rakamlarına bakıldığında en çok ihracatı yapılan kalemler sırasıyla tuz, plastik malzemeleri, mineral yakıtlar, yağlı tohumlar iken, en çok ihracat yapılan ülkeler Hindistan, Burkina Faso, Benin, Fildişi Sahilleri ve Mali’dir.
İthalat tarafına bakıldığına, en çok ithal edilen kalemler sırasıyla mineral yakıtlar, kara yolu taşıtları, plastik malzemeleri, nükleer reaktörler, elektrik malzemeleridir. En çok ithalat yapılan ülkeler Çin, Fransa, Hindistan, Nijerya, Gana , Türkiye (7.) dir. Türkiye’den en çok tahıl, mineral yakıtlar, nükleer reaktörler, demir-çelik ve elektrik malzemeleri ithal etmektedir
Elektrik malzemeleri anlamında en çok ithal edilen Türk markalarının başında Xkoren Elektrik, Bafra Aydınlatma, ACK Aydınlatma, Nks Kablo, Nak Kablo, Ekon Kapasitor, Zeybek Elektrik, Vatan Kablo, Borsan Kablo, Gersan Elektrik, Timsan Trafo, Hasçelik Kablo, Mutlusan Elektrik gibi markalar yer alıyor.
Afrika’nın bakir ancak yüksek potansiyelli ve en önemli pazarlarından biri olan Togo, gelecek yıllarda Türk markaları için büyük bir fırsat kapısı niteliği taşımaktadır.
Görüşmek dileğiyle…
