Işığa dair meteforların çok çeşitli olduğunu tahmin etmek hiç zor değil. Zira aydınlatma ve ışık kavramları; anne kavramı gibi pozitif ve sıcaktır. Hayatımızın her yerinde var ve sürekli kullanıyoruz.
Özellikle yabancı dil öğretilirken, bahsi geçen bir şehir efsanesi vardır ya; “İnsanların gün içinde kullandığı belli başlı ortalama 250-300 kelime vardır” diye..
Bunlardan birkaçı mutlaka; güneş, gece, gündüz, karanlık, aydınlık kelimelerini veya köklerini barındırır. Mesela; Günaydın’a ne dersiniz?..
“Işık hayattır” metaforundan tutunda, “Işık umut gibidir. Çünkü umut insanın içindeki aydınlıktır” meteforuna kadar zengin ve düşünemeyeceğimiz çeşitlilikte önümüze gelecektir.
2019 yılında, Amasya’da yapılan kıymetli bir çalışma var. Sn. Salih Değirmenci, Sevilay Karamustafaoğlu ve Orhan Karamustafaoğlu Hocalarımızın öncülüğünde; ışık kavramı konusunda metaforik algılar temalı bir çalışma yapılmış.
İlahiyat ve Fen Bilgisi Öğretmenliği Öğrencilerinin Işık Kavramı Hakkındaki Metaforik Algıları (The Metaphorical Perceptions of Theology and Science Education Students About Light Concept) konusunda toplam 147 öğrenci üzerince bir çalışma.
Ana içerik olarak şunu söyleyebiliriz:
“Eğitim-öğretim sürecinde metaforlardan, kavram, olay ve durumların nasıl algılandığını, zihinde nasıl yapılandırıldığını belirlemede ve kavram öğretiminde yararlanılmaktadır.
Bu araştırmada, İlahiyat ve Fen Bilgisi Öğretmenliği programlarındaki son sınıf öğrencilerinin “Işık” kavramına ilişkin algılarında farklılık olup olmadığını metaforlar aracılığıyla ortaya koymak amaçlanmıştır. Çalışma nitel araştırma yaklaşımlarından olgu bilim yöntemiyle yürütülmüştür.
Araştırmanın çalışma grubunu, gönüllük esası ve kolay ulaşılabilirlik durumu dikkate alınarak Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde öğrenim gören 84 (K:54, E:30) son sınıf ilahiyat öğrencisi ile Eğitim Fakültesi’nde öğrenim gören 63 (K:48, E:15) fen bilgisi öğrencisi olmak üzere toplam 147 öğrenci oluşturmaktadır.
| Çalışma Grubuna Ait Demografik Özellikler | ||||||
| Fakülte
Progam Adı |
Kadın | Erkek | Toplam | |||
| N | % | N | % | N | % | |
| İlahiyat /
İlahiyat |
54 | 36,73 | 30 | 20,41 | 84 | 57,14 |
| Eğitim /
(FBÖ) |
48 | 32,65 | 15 | 10,20 | 63 | 42,86 |
| Toplam | 102 | 69,39 | 45 | 30,61 | 147 | 100,00 |
| *FBÖ: Fen Bilgisi Öğretmenliği | ||||||
Araştırmanın verileri, çalışma grubunda bulunan öğrencilerin; “Işık …….. gibidir. Çünkü ……..” ifadesini tamamlamalarıyla toplanmış ve içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir.
Araştırma sonuçlarına göre; ilahiyat öğrencileri ışık kavramına ilişkin 44 geçerli ve farklı metafor, Fen Bilgisi Öğretmenliği öğrencileri ise 35 geçerli ve farklı metafor üretmiştir.
Üretilen metaforlar; “Bilimsel”, “Duygusal”, “Yol gösterici”, “İhtiyaç” ve “Dini kavramlar” olmak üzere beş kategoride toplanmıştır. İlahiyat öğrencileri için “Bilimsel”, “Yol gösterici” ve “Duygusal” olarak isimlendirilen kategorilerde toplanan metaforların “Dini Kavramlar” ve “İhtiyaç” kategorilerinde toplanan metaforlardan daha fazla olduğu, fen bilgisi öğrencileri için ise “Bilimsel” ve “İhtiyaç” olarak isimlendirilen kategorilerde toplanan metaforların “Yol gösterici” ve “Duygusal” kategorilerinde toplanan metaforlardan daha fazla olduğu görülmüştür.
Ayrıca ilahiyat öğrencilerinin oluşturduğu “Dini kavramlar” kategorisindeki metaforlardan fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin hiçbir metafor oluşturmadığı tespit edilmiştir.
Farklı programlardaki öğrencilerin her kategori için oluşturdukları benzer metaforların yanında çoğunlukla farklı metaforlar oluşturması öğrencilerin geçmiş deneyimleri ve eğitim hayatlarında karşılaştıkları öğretmen ve arkadaş gruplarının farklı olmasından kaynaklandığı sonucuna varılmıştır.
Çok kapsamlı ve detaylı bu çalışmanın tamamına yer vermek isterdim ancak, sonuçlarına dair metaforik bir yaklaşım sergilemek istedim:
- Önce İlahiyat Öğrencilerinin Metaforlarına Bakalım:
▶ İlahiyat öğrencilerinin “Bilimsel” metaforları arasında öne çıkan: Fener, Göz, Su ve Yıldız metaforlarıdır. Işık kavramına yönelik öğrencilerin verdikleri cevaplar aşağıdaki gibidir.
“Işık güneş gibidir. Çünkü aydınlatır.“
“Işık su gibidir. Çünkü hayat verir.”
“Işık fener gibidir. Çünkü aydınlatıcıdır.”
“Işık göz gibidir. Çünkü olmadan göremeyiz.”
“Işık yıldız gibidir. Çünkü parlaktır, aydınlıktır.”
▶ İlahiyat öğrencilerinin “Duygusal” metaforları arasında ise; Umut, Güneş ve Sevgi metaforlarını diğer metaforlardan daha çok kullanmış olduğu görülmüştür. Işık kavramına yönelik öğrencilerin verdikleri cevaplardan Duygusal Metaforlar kategorisine seçilen metaforlar ve metafor ve konusu arasındaki ilişki aşağıdaki gibidir.
“Işık umut gibidir. Çünkü umut insanın içindeki aydınlıktır.”
“Işık güneş gibidir. Çünkü aydınlatır. Kıymetini bilene.”
“Işık güneş gibidir. Çünkü her yeni doğan gün bir umuttur. Yüreğimizin ışığı sönmesin.”
“Işık sevgi gibidir. Çünkü ikisinde çokluğu gözü kör eder.”
“Işık aşk gibidir. Çünkü fazlası gözü kör eder.”
“Işık onun gülüşü gibidir. Çünkü güneşten daha aydınlıktır. “
“Işık çocuk gibidir. Çünkü bir çocuk gelecek için ışıktır. “
▶ İlahiyat öğrencilerinin “Yol Gösterici” metaforları kategorisinde; Rehber, İlim, Umut ve İnsan metaforlarını diğer metaforlardan çok kullanmıştır. Işık kavramına yönelik öğrencilerin verdikleri cevaplardan yol gösterici kategorisine seçilen metaforlar ve ilişkileri aşağıdaki gibidir.
“Işık rehber gibidir. Çünkü takip ettikçe yol gösterir. “
“Işık ilim gibidir. Çünkü insanları aydınlatır, yol gösterir.”
“Işık anne-baba gibidir. Çünkü karanlık olan tüm yolları açar.”
“Işık aile gibidir. Çünkü geçmiş, yaşanılan dönem ve geleceğinin aydınlanma vesilesidir.”
“Işık öğretmen gibidir. Çünkü aydınlatır, yol gösterir.”
“Işık reis gibidir. Çünkü ülkemizi aydınlatmıştır.”
“Işık Kuran’ı Kerim gibidir. Çünkü ışığa götürecek rehberdir.”
▶ İlahiyat öğrencilerinin “Dini Kavram” metaforlarında; Nur ve İslam/İslamiyet metaforları öne çıkmıştır. Işık kavramına yönelik öğrencilerin verdikleri cevaplardan Dini Kavram kategorisine seçilen metaforlar ve örnekleri aşağıdaki gibidir.
“Işık nur gibidir. Çünkü insanın hem içinin, hem dışının hemde çevresindekilerin aydınlanmasını sağlar.”
“Işık nur gibidir. Çünkü göz alıcıdır.”
“Işık İslamiyet gibidir. Çünkü ulaştığı yeri aydınlatır.
“Işık din gibidir. Çünkü insanın yolunu aydınlatır. Bazı şeyleri görmemizi sağlar.”
▶ İlahiyat öğrencilerinin “İhtiyaç” metaforları katagorisinde; Yemek ve Hayat metaforlarını kullanmıştır. Işık kavramına yönelik öğrencilerin verdikleri cevaplardan İhtiyaç kategorisine seçilen metaforlar ve örnekleri aşağıdaki gibidir.
“Işık yemek gibidir. Çünkü insan yemek yediğinde canlanır ve etrafa ışık saçar.”
“Işık hayat gibidir. Çünkü yaşamın sürekliliği için olmazsa olmazdır.”
- Peki; Fen Bilgisi Öğretmenliği Son Sınıf Öğrencilerinin Işık Kavramına Yönelik Metaforları Nasıldır?
▶ Fen Bilgisi Öğretmenliği öğrencilerinin “Bilimsel” metaforlarında; Aydınlatma Aracı, Yol ve Güneş meteforları diğer meteforlardan daha fazla kullanılmıştır. Işık kavramına yönelik öğrencilerin verdikleri cevaplardan Bilimsel kategorisine seçilen metaforlar ve örnekleri aşağıdaki gibidir:
“Işık aydınlatma aracı gibidir. Çünkü bizim karanlıkta etrafımızdaki cisimleri görmemizi sağlar.”
“Işık göz gibidir. Çünkü onunla etrafımızı görürüz.”
“Işık güneş gibidir. Çünkü etrafı aydınlatır.”
“Işık yaşam kaynağı gibidir. Çünkü ulaşabildiği yer yere enerji verir.”
“Işık dalga gibidir. Çünkü yayılma, yansıma ve kırılma özelliği gösterir.”
▶ Fen Bilgisi Öğretmenliği öğrencilerinin “İhtiyaç” metaforlarında; Yaşam Kaynağı, Enerji Kaynağı, Su, Göz ve Güç Kaynağı metaforları öne çıkıyor. Işık kavramına yönelik öğrencilerin verdikleri cevaplardan ihtiyaç kategorisine seçilen metaforlar ve örnekleri aşağıdaki gibidir.
“Işık yaşam kaynağı gibidir. Çünkü o olmadan hiçbir cismin varlığı ve tanımı, farkı ve anlamı olamaz.”
“Işık enerji kaynağı gibidir. Çünkü her maddenin ona ihtiyacı vardır.”
“Işık enerji gibidir. Çünkü yaşamsal faaliyetler için gereklidir.”
“Işık güç kaynağı gibidir. Çünkü varlığına daima ihtiyaç duyarız.”
“Işık su gibidir. Çünkü dünyadaki en gerekli ihtiyaçlardan biridir.”
▶ Fen Bilgisi Öğretmenliği öğrencilerinin “Yol Gösterici” metaforlarında; Bilgi açık ara öne çıkan metafordur. Işık kavramına yönelik öğrencilerin verdikleri cevaplardan Yol Gösterici kategorisine seçilen metaforlar ve örnekleri aşağıdaki gibidir.
“Işık bilgi gibidir. Çünkü aydınlatır.”
“Işık öğretmen gibidir. Çünkü etrafındakileri aydınlatır.”
“Işık aile gibidir. Çevremizde olup bitenlere karşı bizi aydınlatır.”
▶ Fen Bilgisi Öğretmenliği öğrencilerinin “Duygusal” metaforlarında; çok sempatik örnekler çıkmıştır:
“Işık sevdiğiniz kız gibidir. Çünkü o yanınızdayken sevinçli ve mutlu olursunuz.”
“Işık hayat gibidir. Çünkü yeri gelince aydınlık yeri gelince karanlıktır.”
147 birey ve birbirinden farklı metaforlar.. Hocalarımıza ve öğrencilerimize teşekkürler. Ben en çok: ““Işık Su gibidir. Çünkü dünyadaki en gerekli ihtiyaçlardan biridir,”i sevdim. Peki ya siz?..